Zmiany wprowadzone ostatnio w ustawie „O Karcie Polaka” doprowadzą do tego, że za półtora – dwa lata znacznie zwiększy się liczba obywateli Ukrainy z dwoma paszportami. Oficjalne czynniki w Kijowie będą musiały wybierać: albo udawać, że nie ma problemu, albo dostosować prawo do nowej rzeczywistości.
2 września wchodzą w życie zmiany w ustawie „O Karcie Polaka”, które zapewniają posiadaczom takiego dokumentu prawo do otrzymania zezwolenia na pobyt stały od razu po przyjeździe do Polski, a po roku – polskiego paszportu. Głosując w Sejmie za nowelizacją ustawy posłowie podkreślali, że w ten sposób Warszawa demonstruje swe zainteresowanie losem Polaków, którzy pozostali poza granicami na skutek dramatycznych wydarzeń XX wieku, a także dba o demografię – zgodnie z wyliczeniami socjologów, w ciągu najbliższych 20 lat w Polsce zabraknie nawet miliona pracowników, a ściąganie do kraju rodaków jest lepszym rozwiązaniem, niż migranci z państw Afryki i Azji. Od 2008 roku, gdy zaczęła działać ustawa „O Karcie Polaka”, dokument, który poświadcza przynależność do polskiego narodu, na terenie 15 poradzieckich republik otrzymało prawie 170 tysięcy osób, a spośród nich prawie 70 tysięcy obywateli Ukrainy. Według wstępnych danych, o Kartę Polaka w Ukrainie może ubiegać się nawet do 300 tysięcy osób. Posiadacze Karty już wcześniej byli upoważnieni do pewnych zniżek i mieli szybszą ścieżkę legalizacji pobytu w Polsce, co czyniło dokument atrakcyjnym dla Ukraińców. Jednak obecnie, według prognoz polskich ekspertów, należy spodziewać się prawdziwego boomu zainteresowania kartami w sąsiedzkich krajach.
Dla ukraińskiego państwa nowelizacja w polskim prawie oznacza nie tylko wzrost migracyjnej fali na Zachód. Już za półtorej – dwa lata istotnie zwiększy się liczba obywateli Ukrainy, którzy będą posiadali dwa paszporty. Dlatego należy oczekiwać odnowienia dyskusji – czy Ukraińcy mogą legalnie posiadać dwa obywatelstwa?
W obecnej Konstytucji Ukrainy zapisano, że w Ukrainie można mieć jedno obywatelstwo, a ustawa „O obywatelstwie” z 2001 roku nie zabrania podwójnego obywatelstwa – ona go po prostu nie uznaje. W przypadku, gdy obywatel Ukrainy otrzyma obywatelstwo lub poddaństwo innego państwa, w relacjach z Ukrainą nadal pozostaje wyłącznie jej obywatelem. Jeśli cudzoziemiec posiada ukraiński paszport, wówczas dla Kijowa jest wyłącznie obywatelem Ukrainy. Teoretycznie, ukraińskiego obywatelstwa można pozbawić dekretem Prezydenta, na skutek decyzji komisji do spraw obywatelstwa, wniosku MSZ lub placówek dyplomatycznych oraz odebrane, jeśli osoba powyżej 18 roku życia dobrowolnie przyjmie obywatelstwo innego kraju. Jednak do tego nieodzownym jest wymóg innego państwa o zrzeczenie się ukraińskiego obywatelstwa. Ukraińcy nie są zobowiązani do informowania organów władzy w ojczyźnie o fakcie otrzymania innego obywatelstwa. Podobnie, jak nie ma norm procesualnych odnośnie pozbawienia obywatelstwa Ukrainy w związku z przyjęciem innego.
Zasady prawa, które nie zabraniają, ale i nie zezwalają na posiadanie podwójnego obywatelstwa, stawiają mieszkających za granicą Ukraińców, którzy otrzymali lub chcą otrzymać tamtejsze obywatelstwo, w niezręcznej sytuacji. Który dokument okazywać przy przekraczaniu ukraińskiej granicy? Co z płaceniem podatków? Jak otrzymać akt urodzenia dziecka, jeśli przyszło ono na świat za granicą i rodzice mają już tamtejsze paszporty?
Nie wszystko jest takie proste także dla oficjalnych władz – Kijów nie ma możliwości oszacowania, ilu dwupaństwowców mieszka na terytorium Ukrainy oraz ilu Ukraińców za granicą posiada także drugi paszport. W Internecie można znaleźć liczby od 500 tysięcy nawet do 5 milionów. Z ukraińskiego paszportu nie muszą rezygnować naturalizowani obywatele USA, Kanady i większości europejskich państw. Izrael nie interesuje się ukraińskimi dokumentami, jeśli procedurę otrzymania obywatelstwa rozpoczęto już po przybyciu na jego terytorium.
Od 2012 roku Polska pozostawia ubiegającym się o polskie obywatelstwo Ukraińcom, prawo do samodzielnego wyboru co zrobią z ukraińskim paszportem. W 2014 roku polskie obywatelstwo otrzymało prawie 5 tysięcy osób, wśród nich 37% to obywatele Ukrainy. W ostatnich latach liczba osób ubiegających się o polskie obywatelstwo rosła prawie o 20% rocznie, ale od jesieni ten wskaźnik może gwałtownie podskoczyć.
W maju tekst z apelem o legalizację podwójnego obywatelstwa opublikował na łamach tygodnika „Nowoje Wremia” Swiatosław Wakarczuk. Znany ukraiński muzyk i działacz społeczny podkreślił, że niedorzecznym jest, gdy cudzoziemiec, który chce pracować na rzecz Ukrainy, jest zmuszany do rezygnacji z ojczystego paszportu. Podobnie niedorzecznym jest odmawianie prawa do zachowania ukraińskiego obywatelstwa tym migrantom, którzy mieszkają nawet 10 lat poza granicami Ukrainy. W przypadku, gdy zechcą powrócić, brak ukraińskiego paszportu sprowadza prawdopodobieństwo ich powrotu prawie do zera.
W takiej sytuacji eksperci proponują standardowe rozwiązania. Na przykład, współzałożycielka sieci Global Ukraine Wioletta Moskalu w rubryce portalu „Europejska Prawda” apeluje, aby, po pierwsze, znieść przepis w ustawie, który zabrania cudzoziemcom, którzy otrzymują ukraińskie obywatelstwo, posiadania także obywatelstwa ojczystego kraju. Po drugie, w kwestii uznania podwójnego obywatelstwa zastosować dla Ukraińców selektywne podejście – zezwolić obywatelom Ukrainy na posiadanie paszportów krajów Unii Europejskiej, NATO, Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu oraz tych państw, z którymi rząd zawarł odpowiednie dwustronne umowy. Rosję należy po prostu pozostawić w spisie państw zakazanych.
Sytuacja już od dłuższego czasu wygląda paradoksalnie. Z jednej strony, w Ukrainie i poza jej granicami mieszkają tysiące osób, które mają po dwa paszporty, z drugiej zaś – ich istnienie, prawa i obowiązki w żaden sposób nie są w prawie wspomniane. Zmiana tej sytuacji leży w interesie ukraińskich władz. Dzięki temu rząd będzie mógł właściwie określić zjawisko rozpowszechnienia podwójnego obywatelstwa, mieć lepszy kontakt ze swymi obywatelami za granicą, którzy spokojnie przychodziliby do konsulatów, nie obawiając się okazywania drugiego paszportu. Ukraina stanie się także bardziej atrakcyjna dla imigrantów, którzy zechcą tu żyć i pracować. Dla nich otrzymanie ukraińskiego paszportu nie będzie oznaczało konieczności rezygnacji ze swego ojczystego.
Olena BABAKOWA