Osobom, które w swym życiu nie zetknęły się z przemocą trudno wyobrazić, jak duży jest to problem. Wydaje się, że dotyczy on jedynie rodzin dysfunkcyjnych lub niebezpiecznych dzielnic. Ale statystyki szokują. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia, co trzecia kobieta (35%) jest w ciągu życia poddawana fizycznej lub seksualnej przemocy, najczęściej ze strony partnera lub znajomej osoby. W 90% przypadków przemocy dokonuje mąż. Większości takich przypadków ofiary nie zgłaszają.
Niniejszy artykuł rozpoczyna cykl poświęcony przemocy, który ma ujawnić ten problem czytelnikom i ukazać, jak znaczące miejsce ma on w życiu społeczeństwa.
Wiele kobiet doznaje w swym życiu nie tylko przemocy fizycznej oraz na tle seksualnym, poddawane są także przemocy ekonomicznej, naciskom psychologicznym, naruszaniu godności i poniżaniu. Ludzka psychika ma niewiarygodne zdolności do adaptacji i jest elastyczna. Z jednej strony, daje to nam możliwość rozwoju, ale jednocześnie prowadzi do adaptowania się w nienormalnych, nieludzkich warunkach, o ile zmiany zachodzą postępowo.
Dotyczy to szczególnie ofiar przemocy. Zdarza się, że człowiek myśli, że to co się z nim dzieje jest czymś normalnym i zrozumiałym, i nie dostrzega, że już od dawna pozostaje poza granicą „normalności”. Przykładowo, ofiary przemocy domowej często są zdziwione, gdy słyszą, że obrażanie swojej żony to coś nienormalnego. A bicie? Przecież nie często, jedynie raz w miesiącu…
Według definicji WHO przemoc to celowe użycie siły fizycznej lub władzy, dokonane przeciwko sobie, komuś innemu lub przeciwko grupie osób, którego następstwem jest (lub potencjalnie może być) fizyczne uszkodzenie, śmierć, trauma psychiczna, zaburzenia w rozwoju lub innego rodzaju straty.
Przemoc może więc być stosowana zarówno wobec innych osób, jak i samego siebie; akty przemocy nie muszą powodować negatywnych następstw, ale nie przestają być z tego powodu przemocą. Określenie „wykorzystywanie władzy” wskazuje, że środkiem przemocy może być, nie tylko bezpośrednie wykorzystanie siły fizycznej – jest nim także przejmowanie psychicznej, emocjonalnej, społecznej i ekonomicznej kontroli nad człowiekiem. W szerszym kontekście – w sytuacji, gdy dana osoba robi coś wbrew własnemu życzeniu mamy do czynienia z przemocą.
Bardzo ważne, aby nauczyć się rozpoznawać przemoc, aby nie znaleźć się w sytuacji opisanej frazą: „to niby normalne” – gdy ktoś wymusza na kimś wykonanie pewnych działań, wykorzystując przy tym presję, a druga strona spełnia je, niezależnie od tego, czy podoba się je to czy nie. Jeśli zmuszają wbrew własnej woli do seksu (nawet mąż). Jeśli biją lub, po prostu, dają klapsa. Jeśli ktoś decyduje za kogoś, z kim ma się spotykać, na co wydawać pieniądze, co robić. Jeśli obrażają, ignorują prośbę o zachowanie dyskrecji lub przedstawiają w sposób negatywny przed znajomymi. W takich właśnie przypadkach mamy do czynienia z przemocą.
Postawa ofiary nie ma w tym przypadku znaczenia – żadne jej zachowanie nie tłumaczy przemocy. Nie mówimy przecież, że obrabowano kogoś, dlatego, że wziął ze sobą pieniądze.
Przemoc fizyczna –
intencjonalne, bezpośrednie lub pośrednie działanie prowadzące do uszkodzenia ciała innej osoby bądź samemu sobie. Są to zarówno ciężkie cielesne uszkodzenia, jak i szturchańce oraz klapsy. W przypadku, gdy dokonują tego bliskie osoby, tym bardziej notorycznie, niszczy się osobowość ofiary: spada samoocena, wzrasta lęk, degraduje psychika.
Przemoc seksualna –
zmuszanie siłą, groźbami lub przez oszustwo do jakiejkolwiek formy stosunków seksualnych z inną osobą, niezależnie od relacji z ofiarą. Prawo kwalifikuje to przestępstwo przy pomocy pojęcia „stanu bezradności”. Oznacza to nie tylko mniejszą niż sprawcy siłę fizyczną, ale także strach, zależność, ufność. Podporządkowanie, wpływ na daną osobę oraz lęk tworzą „stan bezradności” ofiary bez potrzeby zastosowania siły fizycznej.
Czynniki ryzyka do popełnienia przemocy seksualnej: ideologia dominacji mężczyzny, która leży u podstaw społeczeństwa patriarchalnego (odpowiednio – dominacja w relacjach seksualnych) oraz słabe sankcje karne. Nierówność genderowa sprzyja przedmiotowemu traktowaniu kobiety, dając mężczyźnie prawo do „rozporządzania”, „rozkazywania”, „decydowania samemu, jak będzie lepiej”.
Dla ofiar przemocy domowej czynnikami ryzyka są: niski poziom wykształcenia; wychowaniu w środowisku, w którym regularnie dochodzi do aktów przemocy; własne doświadczenie przemocy w przeszłości. Zdarza się, że tolerowanie agresji, braku szacunku, dyskryminacji oraz niski poziom samooceny wykrzywiają rzeczywistość – wówczas ofiara usprawiedliwia sprawcę, może się jej wydawać, że tak ma być, że u wszystkich tak jest, a człowieka sam coś sobie wymyśla.
Przemoc psychiczna –
nanoszenie szkody zdrowiu psychicznemu człowieka poprzez obrażanie, groźby, zastraszanie, szantaż, kontrolę. Zawsze towarzyszy ono innym rodzajom przemocy i sygnalizuje możliwość przejścia do nich.
Przemoc ekonomiczna –
ucisk materialny, który może przejawiać się w postaci zakazu nauki lub pracy, pozbawiania wsparcia finansowego, pełnej kontroli nad wydatkami.
Bardzo ważnym w tym przypadku jest związek nierówności społecznych z przemocą. Słabsi zawsze będą w grupie ryzyka – taka jest ludzka natura. Nie każdemu można wytłumaczyć, że bicie żony jest niemoralne. Problem powinien być rozwiązywany na poziomie społecznym, kobieta powinna być na tym samym poziomie, co mężczyzna. To nierówność tworzy podstawę pod genderową, rasową, religijną i każdą inną formę przemocy.
Następna część artykułu będzie poświęcona tematowi pomocy migrantkom, które spotkały się w Polsce z przemocą.
Maryna KACZANOWICZ,
psycholog, psychoterapeutka i trenerka Gestalt (Mińsk, Białoruś), współpracuje z nieformalną grupą „Stop przemocy wobec migrantek” w Warszawie.