Bielsk Podlaski to główne miejskie centrum Północnego Podlasia, a jednocześnie ośrodek życia społeczno – kulturalnego podlaskich Ukraińców. Miasto, którego początki historycy wiążą z księciem Jarosławem Mądrym, w latach 80. XX wieku stało się centrum odrodzenie ukraińskiego życia w regionie.
Ruska przeszłość
Bielsk Podlaski to obecnie niewielkie miasteczko w województwie podlaskim, w którym uwagę przyciągają zabytki oraz … duża liczba rowerzystów. Jego zwiedzanie warto rozpocząć przy średniowiecznym grodzisku z XII wieku, które wiąże miasto z historią Rusi Kijowskiej.
„Pierwsza wzmianka w Latopisie Halicko – Wołyńskim pochodzi z połowy XIII wieku, pisze o historii Bielska podlaski historyk Jerzy Hawryluk. – Wstępne badania archeologiczne wskazują na XII wiek, jako czas założenia obronnego grodu. Niektórzy wiążą ten fakt z okresem jeszcze dawniejszym i osobą księcia Jarosława Mądrego, który w 1038 roku walczył z Jaćwingami, którzy zasiedlali terytorium na północ od rzeki Narew. Z drugiej połowy XIII wieku pochodzi wzmianka w Latopisie Halicko – Wołyńskim o obdarowaniu bielskiej cerkwi przez wołyńskiego księcia Włodzimierza Wasylkowicza księgami i ikonami. W połowie XIV wieku, po upadku księstwa Halicko – Wołyńskiego, Bielsk, wraz z całą Ziemią Brzeską, trafił pod rządy książąt litewskich”.
Ciekawym faktem z historii miasta jest to, że zamek na grodzisku miał być miejscem podpisania unii polsko – litewskiej. Strawił go jednak pożar, a powszechnie znaną unię podpisano w 1569 roku w Lublinie.
Będąc w okolicy Góry Zamkowej warto przejść się ulicą Zamkową, na której można obejrzeć przykłady typowej podlaskiej drewnianej architektury.
Bielsk zwraca uwagę przede wszystkim swymi budowlami sakralnymi. To właśnie tu znajduje się najstarsza drewniana świątynia Podlasia – cerkiew Narodzenia Przenajświętszej Bogurodzicy (Preczysteńska) z XVI wieku. Na uwagę zasługują także cerkiew św. Archanioła Michała oraz cerkiew Zmartwychwstania Pańskiego. Będąc w centrum nie można pominąć Ratusza z XVIII wieku, w którym obecnie znajduje się lokalne muzeum.
Bielsk – centrum białoruskiego i ukraińskiego życia
Chociaż wokół Bielska Podlaskiego znajdują się wsie, których mieszkańcy używają północnoukraińskich gwar, to po II Wojnie Światowej stał się on ośrodkiem nie ukraińskiego, lecz białoruskiego życia narodowego. Było to spowodowane czynnikami polityczno – ideologicznymi – w mieście mogły działać wyłącznie białoruskie organizacje, a w szkołach prowadzono nauczanie wyłącznie języka białoruskiego jako ojczystego. Z resztą, do tej pory Bielsk jest ważnym ośrodkiem białoruskiej mniejszości – działa tam, tak zwane liceum białoruskie i odbywa się wiele białoruskich imprez.
Ukraiński ruch narodowy zaczął rozwijać się dopiero na początku lat 80. XX wieku. W 1987 roku w mieście powstało koło Ukraińskiego Towarzystwa Społeczno – Kulturalnego, w 1990 roku – Podlaski Oddział Związku Ukraińców w Polsce, w 1992 roku – niezależna organizacja Związek Ukraińców Podlasia. Początek lat 90. to także pierwsze demokratyczne wybory do samorządów, które dla ukraińskiej społeczności miasta zakończyły się wielkim sukcesem – Ukraińcy wprowadzili swych przedstawicieli do lokalnych struktur władzy.
Dzięki dużej społecznej, kulturalnej i politycznej aktywności ukraińskiej młodzieży w latach 90. Bielsk stał się centrum ukraińskiego życia narodowego w regionie – w mieście nie tylko działały organizacyjne struktury, ale zaczął wychodzić dwumiesięcznik „Nad Buhom i Narwoju”, odbywały się różne imprezy kulturalne, w dwóch szkołach podstawowych i przedszkolu zorganizowano nauczanie języka ukraińskiego. Obecnie wizytówkami ukraińskiej społeczności i samego miasta jest Festiwal Kultury Ukraińskiej „Podlaska Jesień”, konkurs piosenki ukraińskiej „Z Podlaskiej Krynicy” i znany Ukraiński Zespół Pieśni i Tańca „Ranok”. Warto także wspomnieć, że w dwóch placówkach szkolnych Bielska – Przedszkolu nr 9 „Leśna Polana” i Szkole Podstawowej nr 4 (do niedawna – Zespole Szkół im. A Mickiewicza) języka ukraińskiego jako ojczystego uczy się ponad 300 dzieci i młodzieży.
Kto w Bielsku Podlaskim uważa się za Ukraińca?
Chociaż Ukraińcy w Bielsku są bardzo zauważalni, to jednak trudno powiedzieć, ile ich tam mieszka. Podczas Spisu Powszechnego z 2002 roku, w mieście liczącym prawie 26 tysięcy mieszkańców, ukraińską narodowość zadeklarowało jedynie … 308 osób. To podlaski paradoks – ludzie posługują się ukraińskimi gwarami, śpiewają ukraińskie piosenki, chodzą do cerkwi, ale nie określają się, jako Ukraińcy. Wydaje się, że obecnie liczba świadomych narodowościowo Ukraińców rośnie, o czym świadczy liczba dzieci, które uczą się języka ukraińskiego oraz duża liczba ukraińskich imprez.
Kim są bielscy Ukraińcy? To przeważnie prawosławni, którzy pochodzą z podlaskich ukraińskojęzycznych wsi lub ich potomkowie, którzy nie stracili związku z wiejską tradycją, językiem i prawosławnym wyznaniem. Ukraińskich migrantów lub Ukraińców z innych regionów w Bielsku prawie nie ma. Ci, którzy twardo mówią o sobie, że są Ukraińcami – to najczęściej przedstawiciele młodej miejscowej inteligencji: nauczyciele, dziennikarze, a także przedsiębiorcy – właściciele największych bielskich firm. Dzięki ich zaangażowaniu ukraiński głos w mieście brzmi głośno i wyraźnie.
Ludmiła ŁABOWICZ