Polska zaostrza sankcje wobec nielegalnych imigrantów oraz ich pracodawców.
Przepisy ustawy z 15 czerwca 2012 r., które weszły w życie 21 lipca br., o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mają na celu ograniczenie skali nielegalnej imigracji do UE poprzez zmniejszenie atrakcyjności zatrudnienia nielegalnie przebywających obywateli państw trzecich (tj. niebędących obywatelami Unii lub państw EFTA lub członkami ich rodzin). Ustawa jest konsekwencją dostosowania polskiego prawa do przepisów unijnych.
Nowe przepisy wprowadzają obowiązek żądania przez pracodawcę od zatrudnianego cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do legalnego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz obowiązek przechowywania kopii tego dokumentu (ważnej wizy, karty pobytu) przez cały okres zatrudnienia. Jeżeli pracownik został zatrudniony przed 21 lipca br., to pracodawca, w ciągu 45 dni od tej daty, musi uzupełnić brakującą dokumentację.
Istotną zmianą wprowadzoną przepisami ustawy, jest umożliwienie cudzoziemcowi nielegalnie przebywającemu w Polsce, i zatrudnionemu na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej (zlecenia, o dzieło), możliwości dochodzenia wypłaty wynagrodzenia oraz związanych z nim świadczeń (np. premii, nagród, prowizji). Dotyczy to sytuacji, gdy cudzoziemiec zostanie wydalony lub będzie zmuszony do opuszczenia Polski.
Zgodnie z ustawą, jeżeli cudzoziemiec był zatrudniony na podstawie stosunku pracy (czyli np. najczęściej spotykanej umowy o pracę), to zakłada się, że był on zatrudniony przez okres 3 miesięcy, chyba że pracodawca lub cudzoziemiec udowodnią przed sądem inny okres zatrudnienia.
Natomiast jeżeli cudzoziemiec zatrudniony był na innej podstawie aniżeli stosunek pracy (np. umowa o dzieło, zlecenia), to zakłada się, że za wykonanie powierzonej pracy uzgodniono wynagrodzenie w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę (w chwili obecnej jest to 1500 PLN miesięcznie), chyba że pracodawca lub cudzoziemiec udowodnią przed sądem inny okres zatrudnienia.
Głównymi adresatami nowych przepisów, są polscy pracodawcy, którzy za sprawą systemu dotkliwych sankcji przewidzianych w ustawie, powinni wystrzegać się korzystania z pracy najemnej cudzoziemców przebywających w Polsce nielegalnie.
Sankcje te to przede wszystkim, obowiązek pracodawcy do wypłacenia należnego wynagrodzenia oraz świadczeń dodatkowych oraz przesłania ich na koszt pracodawcy do kraju pochodzenia wydalonego cudzoziemca. Ponadto, koszty wydalenia cudzoziemca ponosi również pracodawca.
Inne możliwe konsekwencje, to nałożenie na pracodawcę kary grzywny albo ograniczenie wolności za powierzanie pracy, w tym samym czasie, wielu cudzoziemcom nie posiadającym stosownych dokumentów pobytowych (np. zatrudnienie wielu obcokrajowców przy zbiórce owoców czy na budowie) lub też uporczywie powierzają wykonywanie pracy imigrantom nielegalnie przebywającym w Polsce. Natomiast uporczywe powierzanie wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez pracodawcę działalnością gospodarczą, podlega karze grzywny do 10.000 zł.
Przepisy nowej ustawy, przewidują również karę do 3 lat pozbawienia wolności za powierzanie pracy nielegalnym imigrantom w warunkach szczególnego wykorzystania, tj. w warunkach uchybiających godności człowieka, wpływających na zdrowie lub bezpieczeństwo lub rażąco odmiennych, w porównaniu z warunkami pracy osób zatrudnionych zgodnie z prawem. Przepis ten w szczególności dotyczy ofiar handlu ludźmi.
Ustawodawca przewidział również szereg dotkliwych sankcji o charakterze administracyjnym. I tak, pracodawca skazany za przestępstwa wymienione powyżej, może dodatkowo ponieść konsekwencje swoich czynów w postaci zakazu dostępu do funduszy europejskich (od roku do 5 lat), a także zwrotu przyznanych środków otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku. Zatrudnienie przez agencję pracy tymczasowej nielegalnie przebywających cudzoziemców skutkować będzie wykreśleniem przez marszałka województwa z rejestru agencji zatrudnienia. Tak surowe przepisy mogą doprowadzić wiele firm do bankructwa.
Ustawa wzmacnia także możliwości współpracy oraz wymiany informacji pomiędzy Strażą Graniczną, Państwową Inspekcją Pracy oraz Zakładem Ubezpieczeń Społecznych, w celu bardziej skutecznego prowadzenia kontroli zatrudniania cudzoziemców.
Należy zauważyć, że pomimo wprowadzenia w ustawie możliwości dochodzenia przez imigranta roszczeń z tytułu zaległego wynagrodzenia za pracę, z zastosowaniem zasady domniemania istnienia stosunku pracy przez okres 3 miesięcy, a w przypadku umów cywilnoprawnych – domniemania uzgodnionego wynagrodzenia w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia, w praktyce może to być przepis martwy. Trudno bowiem sobie wyobrazić, że nielegalny imigrant po wydaleniu go z terytorium RP będzie próbował dochodzić przed polskim sądem należnych mu praw.
Iwona TROCHIMCZYK-SAWCZUK