W ostatnich miesiącach w sieciach społecznościowych i mediach zaczęły pojawiać się informacje o tym, że Ukraińcom mieszkającym w Polsce wystarczy przepracować tydzień i opłacić jedną składkę do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, aby otrzymać polską minimalną emeryturę. Pod koniec kwietnia te doniesienia sprostował ZUS oraz Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej. W tym materiale opowiemy, jakie warunki muszą spełnić obywatele Ukrainy, aby otrzymać w Polsce emeryturę.
Jedna składka i tydzień pracy nie wystarczą – fejki o polskiej emeryturze dla Ukraińców.
W kwietniu tego roku w Internecie zaczęła krążyć informacja, że Ukraińcy mieszkający w Polsce mogą otrzymać tu emeryturę przepracowując zaledwie tydzień i płacąc tylko jedną składkę do ZUS. Tym doniesieniom zaprzeczył wówczas sam ZUS oraz przedstawił warunki, na jakich cudzoziemcy, w tym także Ukraińcy, mogą otrzymać emeryturę w Polsce. Przed fałszywymi informacjami dotyczącymi emerytur dla obywateli Ukrainy przestrzegało także Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej.
„Nie ma możliwości pobierania minimalnej emerytury przez obywateli Ukrainy po przepracowaniu zaledwie dwóch tygodni! Niezbędny jest określony staż ubezpieczeniowy (dla kobiet – 20 lat, dla mężczyzn – 25) oraz konieczne jest stałe zamieszkanie na terytorium Polski”, – napisano w komunikacie ministerstwa.
#StopFakeNews❗️
Nie ma możliwości pobierania minimalnej emerytury przez obywateli Ukrainy po przepracowaniu zaledwie dwóch tygodni!
Niezbędny jest określony staż ubezpieczeniowy (dla kobiet – 20 lat, dla mężczyzn – 25) oraz konieczne jest stałe zamieszkanie na terytorium Polski. pic.twitter.com/s6Y4qRdmTM— Ministerstwo Rodziny i Polityki Społecznej (@MRiPS_GOV_PL) April 26, 2023
Temat na nowo pojawił się w polskiej prasie. Na początku czerwca dziennik „Rzeczpospolita” opublikował artykuł z następującym leadem: „Wystarczy jedna składka, by obywatel Ukrainy czy Białorusi mógł dostać polską emeryturę minimalną – umowy z tymi krajami otworzyły pole do nadużyć”. Autor publikacji wyjaśnia, że chodzi przede wszystkim o dopłaty do ukraińskiej emerytury dla Ukraińców mieszkających w Polsce, tak aby była ona równa polskiej minimalnej emeryturze. W tekście podano dane dotyczące liczby obywateli Ukrainy zamieszkałych obecnie w Polsce (w 2022 roku – 746 tysięcy zarejestrowanych w ZUS i dodatkowo 1,6 mln obywateli Ukrainy ze statusem UKR, którzy przybyli do Polski na skutek pełnowymiarowej rosyjskiej agresji), a także rozmiary minimalnej ukraińskiej emerytury, która w 2021 roku wynosiła 1854 hrywny, czyli 283 zł (dla porównania – w marcu 2023 roku minimalna emerytura w Polsce wynosiła 1588 zł brutto). Porównując podane dane, autor artykułu dochodzi do wniosku, że wypłaty emerytur dla Ukraińców mogą stać się obciążeniem dla polskiego systemy świadczeń. Należy podkreślić, że w swoim tekście „Rzeczpospolita” nie wyjaśniła, na jakich warunkach i jakiej liczbie obywateli Ukrainy przyznawana jest polska minimalna emerytura (warunki przyznania emerytury w Polsce dla Ukraińców – poniżej w tekście).
Do treści publikacji odniósł się sekretarz stanu w Kancelarii Prezesa Rady Ministrów i Pełnomocnik Rządu ds. Bezpieczeństwa Przestrzeni Informacyjnej RP Stanisław Żaryn: „Doniesienia prasowe, według których Ukraińcy i Białorusini w Polsce mogą otrzymać minimalną emeryturę już po symbolicznym stażu pracy, to manipulacja. Jej szkodliwość polega na tym, że może być wykorzystana do manipulowania nastrojami społecznymi w Polsce” – napisał na Twitterze przedstawiciel rządu.
Doniesienia prasowe, wg których Ukraińcom i Białorusinom w Polsce przysługuje emerytura minimalna już po symbolicznym stażu pracy, to manipulacja.
Jej szkodliwość polega na tym, że może zostać wykorzystana jako paliwo do manipulowania nastrojami społecznymi w Polsce.
— Stanisław Żaryn (@StZaryn) June 9, 2023
Wiadomość o pozornie łatwym dostępie Ukraińców do polskiej minimalnej emerytury wywołała w sieci falę oburzenia ze strony Polaków.
Sytuację próbował wyjaśnić wiceminister w Ministerstwie Rodziny i Polityki Społecznej Stanisław Szwed. Przedstawiciela rządu cytuje PAP: „Nie ma takiej sytuacji, aby ktoś po przepracowaniu jednego dnia i opłacenia składki, nabył prawo do minimalnej polskiej emerytury”.
Stanisław Szwed zaznaczył także, że między Ukrainą i Polską od 2014 roku działa umowa o wzajemnym uznaniu stażu pracy (podpisano ją w 2012 r., weszła w życie w 2014 r.). Takie same umowy obowiązują w Unii Europejskiej oraz między Polską i szeregiem innych państw. Zgodnie z tymi umowami, przy obliczaniu emerytury uwzględnia się staż pracy zarówno w Ukrainie, jak i w Polsce, jednak, aby obywatele Ukrainy mogli otrzymać emeryturę w Polsce, muszą spełniać wymogi miejscowych przepisów.
Zasady przyznawania emerytury dla obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce
Z zasadami przyznawania emerytury dla obywateli Ukrainy, którzy mieszkają w Polsce, można zaznajomić się w informacji ZUS dotyczącej emerytur dla cudzoziemców, a także w specjalnej informacyjnej broszurze «Пенсії та допомоги для осіб, які працювали в Україні», którą ZUS specjalnie opublikował w języku ukraińskim.
Jeśli pracowaliście tylko w Ukrainie
Obywatele Ukrainy, którzy pracowali tylko w Ukrainie i płacili tam podatki, mogą otrzymywać wyłącznie ukraińską emeryturę na podstawie określonej przez ukraińskie ustawodawstwo. Zasada ta dotyczy również tych Ukraińców, którzy wyjechali za granicę – nadal otrzymują ukraińską emeryturę.
Obywatele Ukrainy, którzy wyjechali do Polski i już tutaj osiągnęli wiek emerytalny (ale nie pracowali w Polsce) mogą ubiegać się o emeryturę ukraińską bez konieczności powrotu do Ukrainy. Wniosek o przyznanie lub odnowienie emerytury można złożyć na dwa sposoby: online – przez stronę internetową Funduszu Emerytalnego Ukrainy oraz osobiście – w dowolnym oddziale ZUS. Więcej na ten temat pisaliśmy w naszym artykule „Як оформити українську пенсію, перебуваючи у Польщі?”
Jeśli pracowaliście w Ukrainie i Polsce i/albo w innych państwach
Zgodnie z umową o zabezpieczeniu społecznym między Polską a Ukrainą z 18 maja 2012 roku (weszła w życie w 2014 r.), staż pracy w Ukrainie będzie brany pod uwagę przy ustalaniu prawa do emerytury i jej wysokości w Polsce (i odwrotnie). W praktyce oznacza to, że jeżeli obywatel Ukrainy pracował w ciągu swojego życia zarówno w Polsce, jak i w Ukrainie, sumuje się lata jego stażu pracy (staż pracy jest jednym z warunków przyznania emerytury), a osoba otrzyma emeryturę zarówno w Ukrainie, jak i w Polsce, proporcjonalnie do lat przepracowanych w każdym z tych krajów. Jak podkreślono w ZUS – „Umowa o Ubezpieczeniu Społecznym stanowi, że przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się również okresy stażu pracy w innym państwie. Nie oznacza to jednak, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych finansuje emerytury obywateli Ukrainy za okres ich pracy w ojczyźnie. Każdy kraj wypłaca emeryturę proporcjonalnie do długości okresów pracy w każdym z nich”.
Innymi słowy, aby obywatel Ukrainy mógł otrzymywać polską emeryturę lub dodatki do minimalnej polskiej emerytury, musi mieć staż pracy w Polsce i odprowadzać składki emerytalne do ZUS. Zgodnie z polskim prawem nie ma wymagań dotyczących minimalnego stażu pracy w Polsce, aby otrzymać tutaj emeryturę, czyli teoretycznie, aby ubiegać się o przyznanie świadczeń emerytalnych, osoba musi legalnie pracować przez co najmniej 1 dzień. To właśnie ta norma polskiego ustawodawstwa została wykorzystana w fake newsach. Jednak w rzeczywistości sytuacja wygląda inaczej.
Po pierwsze, aby otrzymać emeryturę w Polsce, Ukrainiec musi spełniać następujące wymagania:
- osiągnąć wiek emerytalny, który w Polsce wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn (nie dotyczy osób, które pracowały w warunkach szczególnych (np. nauczyciele, marynarze, górnicy) i mogą przejść na emeryturę przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego)
- osiągnąć całkowity staż pracy (ubezpieczenia): 20 lat dla kobiet, 25 lat dla mężczyzn.
Po drugie, przy przyznawaniu polskiej emerytury cudzoziemcowi brane są pod uwagę dodatkowe kryteria, a mianowicie:
- jeżeli staż pracy pracującego w Polsce Ukraińca jest zbyt krótki, aby uprawniał do naliczenia polskiej emerytury, to staż pracy z Ukrainy zostanie doliczony do polskich okresów ubezpieczenia (czasu legalnie przepracowanego w Polsce) – wszystko po to, aby osoba spełniła warunek stażu pracy. W takim przypadku osoba otrzyma emeryturę zarówno z Ukrainy, jak i z Polski – proporcjonalnie do lat przepracowanych w każdym z krajów. Zatem jeśli okres pracy w Polsce jest krótki, a składki na ubezpieczenie emerytalne są niewielkie, to wysokość polskiej emerytury będzie odpowiednia.
ZUS podaje następujący przykład: „Hryhorij jest obywatelem Ukrainy. Przez 15 lat pracował w Polsce i 20 lat w Ukrainie. Jako mężczyzna musi mieć minimum 25 lat stażu ubezpieczeniowego, aby otrzymać emeryturę z ZUS. Okres ubezpieczenia Hryhorija w Polsce jest zbyt krótki, aby uzyskać emeryturę. Dlatego do polskiego stażu ubezpieczeniowego będzie dodane 20 lat pracy w Ukrainie. Naliczymy więc emeryturę w proporcji polskich okresów ubezpieczenia (15 lat) do sumy polskich i ukraińskich okresów ubezpieczenia (35 lat), czyli 15/35. Hryhorijowi będzie przysługiwała tak obliczona proporcjonalna emerytura z ZUS. Za pracę w Ukrainie emerytura będzie wypłacana przez ukraińską instytucję ubezpieczenia społecznego”.
- dopłata do emerytury jest wypłacana tylko wtedy, gdy osoba stale zamieszkuje na terytorium Polski i łącznie (emerytury polskie i ukraińskie) otrzymuje mniej niż określona ustawą minimalna emerytura. Od marca 2023 r. minimalna emerytura w Polsce wynosi 1588 zł brutto. Jeżeli całkowita emerytura przekracza powyższą kwotę, żadne dodatkowe płatności nie są naliczane.
Jak informuje ZUS, liczba obywateli Ukrainy, którzy otrzymują dopłaty do emerytury, nie jest wysoka: w 2021 roku było to 1215 osób, w 2022 – 1205 osób, a pod koniec kwietnia tego roku dopłaty otrzymuje 1170 osób.
Przygotowała Anastazja Werchowecka