Zgodnie z danymi przeprowadzonego ostatnio badania socjologicznego „Migranci – Boże Narodzenie w Polsce” ponad 70% obywateli Ukrainy pozostanie na Boże Narodzenie w Polsce. Zapytaliśmy Ukraińców, jak, gdzie i w jakim terminie będą obchodzić Boże Narodzenie w Polsce, co trafi na ich świąteczny stół i w jaki sposób podtrzymują ukraińskie tradycje. Rozmawiamy także o wspólnych wigiliach i tegorocznej imprezie „Rozkoliady”, organizowanej przez Ukraiński Dom w Warszawie.
Platforma migracyjna EWL wraz z Studium Europy Wschodniej UW przeprowadziła na początku grudnia 2023 roku badanie socjologiczne „Migranci – Boże Narodzenie w Polsce”, w którym wzięli udział cudzoziemcy z 10 krajów, wśród których największą grupę respondentów stanowili Ukraińcy (ponad 70%, czyli 355 osób z 506 ankietowanych).
Badanie wykazało, że ponad 70% obywateli Ukrainy spędzi Święta Bożego Narodzenia w Polsce. Tylko 13% Ukraińców planuje powrót do domu, a tylko 2% respondentów będzie obchodzić wakacje zarówno w Ukrainie, jak i w Polsce. Tak duży odsetek Ukraińców, którzy będą w Polsce na święta Bożego Narodzenia, eksperci tłumaczą faktem, że, w obliczu pełnowymiarowej rosyjskiej agresji, powrót do domu dla wielu Ukraińców jest niemożliwy lub utrudniony. Opowiadamy o tym, jak Ukraińcy będą obchodzić tegoroczne Święta Bożego Narodzenia w Polsce.
„Naszą wigilię zaczynamy od modlitwy”
Nauczycielka matematyki Anastazja Paczkowa opowiada, że do Polski przyjechała z dwójką dzieci po rozpoczęciu rosyjskiej pełnoskalowej inwazji i przez pierwszy rok mieszkała u polskiej rodziny. Później zaczęła wynajmować osobne mieszkanie, więc tegoroczne Święta Bożego Narodzenia spędzą w kameralnym rodzinnym gronie. „Będziemy świętować 24 i 25 grudnia, ponieważ Ukraina przeszła na nowy kalendarz. Najpierw przygotujemy wszystko, co niezbędne na wigilię. Powinno być 12 dań, wśród których tradycyjnie w naszej rodzinie są kutia, kałacz, uzwar, kluski z ziemniakami, śledź, duszona kapusta z grzybami i pieczona ryba. Wraz z pojawieniem się na niebie pierwszej gwiazdki obowiązkowo zapalamy świecę i modlimy się. W tym roku będziemy także czytać modlitwę za Ukrainę i modlić się za naszych obrońców. Na zakończenie kolacji wspólnie śpiewamy kilka ukraińskich kolęd. Bardzo chcemy, aby nasze dzieci zachowały ukraińskie tradycje, nawet jeśli przebywają teraz za granicą”.
Jednocześnie, żyjąc wśród Polaków i wchodząc z nimi w relacje, rodzina Anastazji, podobnie jak inni Ukraińcy, przejęła pewne polskie bożonarodzeniowe tradycje. „Polacy mówili nam, że na wigilię najlepiej upiec karpia, który symbolizuje dobrobyt i szczęście rodziny. Również nasza polska rodzina, u której w 2022 roku mieszkaliśmy prawie rok, nauczyła nas kłaść pieniążki pod obrus, aby rok był obfity. Spróbujemy więc i w tym roku tak zrobić. Być może wprowadzimy także do naszej tradycji obrzęd dzielenia się opłatkiem, bo nam się spodobał” – powiedziała w komentarzu dla portalu „Nasz Wybór” nauczycielka matematyki Anastazja Paczkowa.
Opowiadając o Wigilii, gospodyni domowa Halina Hryszko zauważa, że najważniejsza jest dla niej atmosfera rodzinnej wspólnoty i podtrzymywania tradycji. „Naszą wigilię zaczynamy od modlitwy. Następnie pijemy święconą wodę i zaczynamy jeść kutię. Każdy musi spróbować wszystkich 12 dań. Osobno stawiamy na parapecie pusty talerz ze szklanką święconej wody dla bliskich zmarłych. Podczas wigilii śpiewamy kolędy: „Nowa radość nastała”, „Bóg się rodzi”, „Szczedryk”, „Cicha noc”, „Dobry wieczór Tobie, Panie Gospodarzu” i inne. Tak naprawę, to włączamy je i śpiewamy w domu już tydzień przed świętami Bożego Narodzenia. Czasem zdarza się, że w Wigilię Bożego Narodzenia odwiedzamy naszych polskich krewnych. Wówczas obchodzimy Boże Narodzenie zgodnie z polską tradycją: dzielimy się opłatkiem, jemy bigos i śpiewamy polskie kolędy.”
„Będziemy świętować w grudniu”
Zgodnie z wynikami badania platformy migracyjnej EWL 54% obywateli Ukrainy przebywających w Polsce zamierza obchodzić Boże Narodzenie tylko w grudniu, a 10% – tylko w styczniu. Z kolei 23% będzie obchodzić święta zarówno w grudniu, jak i styczniu.
„Przyjechałem do Polski z córką i wnuczką z Chersonia po rozpoczęciu inwazji na pełną skalę. Przez całe życie obchodziłam Boże Narodzenie w styczniu, ale zdałam sobie sprawę z tego, że zostało nam to narzucone przez Rosję. W Polsce będziemy świętować w grudniu. Razem z córką i wnuczką przygotujemy bigos, pierogi z serem i ziemniakami, gołąbki z grzybami, placki, kutię. Obowiązkowo zapalimy na stole świeczkę” – powiedziała w komentarzu dla portalu „Nasz Wybór” emerytka Nadija Menik.
Ukraińskojęzyczna przewodniczka po Warszawie Ołena Hrynczyszyn, komentując datę obchodów Bożego Narodzenia, twierdzi, że będzie obchodzić je w dwóch terminach. „Odkąd pamiętam, moja rodzina zawsze obchodziła Boże Narodzenie według obu kalendarzy. Jak mawiała moja zmarła babcia: „Nie znamy prawdziwej daty”. Będę świętować w gronie rodzinnym przy 12 daniach. A potem pójdziemy do kościoła, bo fascynują mnie nabożeństwa w towarzyszeniu organów”.
Większość osób, z którymi rozmawialiśmy, podkreśla, że w czasie świąt Bożego Narodzenia pójdzie do świątyni ze względów religijnych lub w poszukiwaniu atmosfery świąt i rodzinnych tradycji. „Na Święta Bożego Narodzenia pojedziemy z córką do greckokatolickiej parafii bł. Mikołaja Czarneckiego w Warszawie. Kilka dni przed Wigilią udam się do cerkwi, aby pomóc ją posprzątać. Boże Narodzenie będziemy obchodzić 25 grudnia. Moja rodzina zawsze obchodziła Boże Narodzenie dwa razy, ponieważ mój dziadek był katolikiem polskiego pochodzenia. Ale już drugi rok z rzędu nie obchodzimy Bożego Narodzenia 7 stycznia. Wierzę, że w przyszłym roku Boże Narodzenie będziemy świętować z rodziną w Ukrainie” – powiedziała w komentarzu dla portalu „Nasz Wybór” Tamara Osińska, konsultantka ds. cudzoziemców w Warszawskim Centrum Pomocy Rodzinie.
Wartym uwagi jest fakt, że Ukraiński Kościół Greckokatolicki stworzył interaktywną mapę, z której można dowiedzieć się o lokalizacji najbliższych parafii i rozkładzie bożonarodzeniowych nabożeństw. Na przykład, w Warszawie świąteczne Liturgie 24 grudnia będą odsłużone w trzech greckokatolickich parafiach: (Opieki Przenajświętszej Bogurodzicy, Zaśnięcia Bogurodzicy, Błogosławionego Mikołaja Czarneckiego) – odpowiednio о 20:30, 21:30 i 22:00. Podobną mapę ma Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny, jednak w tamtejszych parafiach Boże Narodzenie będzie obchodzone w styczniu, a świąteczne nabożeństwa tylko w niektórych z nich będą odprawiane w języku ukraińskim. Prawosławna Cerkiew Ukrainy nie ma swoich parafii za granicą, bo jest to sprzeczne z Tomosem, ale funkcjonuje misja duszpasterska PCU, która ma na terenie Polski kilka swoich stacjonarnych duszpasterstw, których lokalizację można sprawdzić pod linkiem.
Jeśli mówimy o miejscu obchodów, to najczęściej ludzie świętują w domu lub odwiedzają krewnych. Jednak popularne są również opcje obiadu w restauracji lub wyjazdu do innego miasta. „Będę świętował Boże Narodzenie w gronie rodzinnym z żoną i naszymi rodzicami, którzy mają przyjechać do nas z Ukrainy. W związku z tym, że zarówno my, jak i nasi rodzice będziemy przed świętami w drodze, postanowiliśmy zorganizować wigilię w restauracji serwującej staropolską kuchnię. Na stole na pewno nie zabraknie między innymi kuti, pierogów, zupy grzybowej, barszczu, śledzia, kompotu. Natomiast 25 grudnia będziemy w domu, w rodzinnym gronie i pójdziemy do greckokatolickiej cerkwi w Lublinie. Być może wybierzemy się też do świątecznego Krakowa, bo słyszeliśmy, że miasto w okresie Bożego Narodzenia wygląda szczególnie świątecznie” – opowiada portalowi „Nasz Wybór” o swoich planach na święta Bożego Narodzenia właściciel firmy Hello Poland Roman Segin.
Wspólne wigilie
Jednak nie wszyscy będą świętować Boże Narodzenie w rodzinnym gronie. Dane z badania socjologicznego przeprowadzonego przez Platformę Migracyjną EWL wskazują, że jedynie 48% Ukraińców będzie obchodzić Boże Narodzenie z rodziną, która również przebywa w Polsce.
Przebywająca na wymianie na Uniwersytecie Warszawskim ukraińska studentka, Władysława Fedczenko, przyjechała do Polski we wrześniu 2023 roku i w tym roku po raz pierwszy będzie obchodzić Boże Narodzenie poza domem i bez rodziny. „Mam tu nowych przyjaciół z różnych krajów świata, których poznałem dzięki studiom, a 24 grudnia planujemy wspólnie zjeść uroczystą kolację. Każdy z nas przygotuje swoje tradycyjne dania. To będzie ciekawy stół, ale w ten sposób każdy będzie mógł zaprezentować swój kraj”. Włada zauważyła, że polskie bożonarodzeniowe tradycje w dużej mierze nawiązują do ukraińskich: „dlatego w czasie świąt nie będę czuła się tak daleko od domu”.
W różnych polskich maistach są lokalne inicjatywy, które organizują wspólne obchody tak ważnych świąt jak Wielkanoc i Boże Narodzenie.
Najczęściej działają przy kościołach lub organizacjach pozarządowych. Hałyna Czekanowska (Kurant) mówi, że w 2017 roku zaczęła kierować ukraińską świetlicą przy greckokatolickiej cerkwi przy ul. Łaciarskiej 32 we Wrocławiu, gdzie zorganizowała pierwszą wspólną wigilię dla Ukraińców. „Przy wsparciu biskupa i księży zorganizowaliśmy wigilię dla tych, którzy nie mają rodziny. Później zaczęli przychodzić ludzie, którzy chcieli po prostu zobaczyć tradycje i obrzędy. Co roku kładziemy na stole siano, przykrywamy obrusem, a następnie stawiamy „diducha” i 12 dań: kutię, uzwar, kluski, rybę, barszcz z pampuszkami, zupę grzybową i inne. Każdego roku przychodzi do nas około 30 osób, siadamy razem do stołu i śpiewamy kolędy”.
Wraz z początkiem pełnowymiarowej wojny świetlica zamieniła się w
Art – cafe, założono także fundację “Siła kobiety”, która organizuje wydarzenia kulturalne, pomaga ukraińskim uchodźcom i Siłom Zbrojnym Ukrainy. W tym roku organizatorzy postanowili spędzić Wigilię w domu, w rodzinnym gronie. Natomiast 25 grudnia zostanie zorganizowana tradycyjna wspólna kolacja w artystycznej kawiarni.
Rozkoliada Ukraińskiego Domu w Warszawie
Po rozpoczęciu rosyjskiej pełnowymiarowej agresji gwałtownie wzrosła potrzeba organizowania wspólnych obchodów takich tradycyjnych rodzinnych świąt, jak Wigilia i Wielkanoc. Wiele osób musiało wyjechać do Polski, gdzie, w nowym kraju, stały się samotne lub w niepełnym rodzinnym kręgu. W takiej sytuacji Ukraiński Dom w Warszawie podjął inicjatywę zorganizowania dla wszystkich chętnych Ukraińców wspólnych obchodów największych chrześcijańskich świąt: Bożego Narodzenia i Wielkanocy. Organizowane przez nich śniadania wielkanocne i wspólna wigilia stały się niemal największymi tego typu wydarzeniami dla Ukraińców w Polsce.
„Po 24 lutego 2022 roku wiele osób przyjechało z Ukrainy do Polski i byli zupełnie samotni, nie mając tu żadnych przyjaciół ani znajomych. W Ukraińskim Domu zdaliśmy sobie sprawę, że jest potrzeba zorganizowania takiego dużego święta, zjednoczenia ludzi i zapewnienia im ciepłej atmosfery. I wówczas zorganizowaliśmy pierwsze wielkanocne śniadanie w siedzibie Nowego Teatru w Warszawie. Zauważyliśmy, że ludzie rzeczywiście potrzebują wspólnoty i są zainteresowani tego typu przedsięwzięciami. Następnie zorganizowaliśmy Wigilię i jeszcze jedno Wielkanocne Śniadanie w 2023 roku. W tym roku również zorganizujemy wspólne bożonarodzeniowe spotkanie, ale tym razem będzie nosiło nazwę Rozkoliada i będzie poświęcone zakończeniu świąt Bożego Narodzenia i kolędowaniu. Zorganizujemy je 6 stycznia, gdyż dość trudno było znaleźć wolną salę i logistycznie zorganizować takie wydarzenie 24 grudnia” – powiedziała w komentarzu dla „Naszego Wyboru” koordynatorka centrum wydarzeń Ukraińskiego Domu Kateryna Pytlyk.
Podobnie jak w roku ubiegłym, to wydarzenie odbędzie się w pomieszczeniu Nowego Teatru w Warszawie (ul. Józefa Madalińskiego 10/16). Na uczestników będzie czekał świąteczny stół z świątecznymi potrawami: pierogami, pierożkami, śledziem i kutią. Ponadto odbędzie się wspólne kolędowanie i występy ukraińskich muzycznych zespołów.
Warto zaznaczyć, że w ubiegłym roku na wspólną wieczerzę w ciągu kilku dni zapisało się 787 osób, w związku z czym organizatorzy musieli wcześniej zakończyć rejestrację, gdyż teatr może pomieścić jednocześnie maksymalnie 600 osób. Anons wydarzeń związanych z tegorocznymi świętami będzie opublikowane pod koniec grudnia na stronie Ukraińskiego Domu.
Podobne inicjatywy, choć na mniejszą skalę, organizowane są w różnych miastach Polski przez organizacje społeczne, kościoły czy miejskie ośrodki pomocy społecznej i co roku gromadzą dziesiątki i setki osób poszukujących atmosfery świąt.
Dmytro Dymydiuk
Źródło: Ewl.