1 lipca 2024 roku wejdą w życie zmiany w specustawie „O pomocy obywatelom Ukrainy”. Oprócz wydłużenia okresu legalnego pobytu do 30 września 2025 roku, nowelizacja przewiduje, że Ukraińcy posiadający status PESEL UKR będą mogli uzyskać specjalne zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat – tak zwaną kartę pobytu CUKR. Jakie są zalety i wady karty CUKR, co wiadomo na temat procesu jej rejestracji, a także o innych ważnych zmianach w specustawie – opowiedzieli 13 czerwca, podczas konferencji prasowej, eksperci Fundacji Ukraiński Dom w Warszawie – jednej z największych organizacji w Polsce, która pracuje na rzecz społeczności ukraińskiej w kraju.
7 czerwca prezydent Andrzej Duda podpisał ustawę o zmianach w specustawie „O pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa”. To ostatni etap zatwierdzania zmian, które wejdą w życie 1 lipca 2024 roku.
Przedstawiciele Ukraińskiego Domu w Warszawie – jednej z największych organizacji ukraińskich w Polsce, która także brała udział w konsultacjach z rządem w sprawie zmian w specustawie – są przekonani, że po zatwierdzeniu nowelizacji głównym zadaniem zarówno rządu, jak i organizacji społecznych będzie informowanie o wprowadzonych zmianach. W tym celu, w czwartek 13 czerwca, Fundacja zorganizowała konferencję prasową dla przedstawicieli mediów polskich i ukraińskich, podczas której wyjaśniano, jakie najważniejsze zmiany czekają Ukraińców w Polsce po 1 lipca 2024 roku.
Przedłużenie terminu legalnego pobytu i sposoby legalizacji
Główne zmiany w specustawie dotyczą wydłużenia okresu legalnego pobytu oraz poszerzenia katalogu sposobów, w jakie ukraińscy uchodźcy wojenni mogą zalegalizować swój pobyt w Polsce. Przede wszystkim zaktualizowana specustawa „O pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” wydłuża termin legalnego pobytu Ukraińców w Polsce do 30 września 2025 roku.
Od 1 lipca Ukraińcy, którzy przybyli do Polski z powodu wojny, będą mieli trzy sposoby zalegalizowania swojego pobytu w Polsce. Pierwszy, który działa od początku pełnoskalowej inwazji — to uzyskanie numeru PESEL UKR. Osoby posiadające PESEL UKR są objęte ochroną czasową, mają swobodny dostęp do rynku pracy, mogą korzystać z bezpłatnych świadczeń medycznych w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ), legalnie przebywać w Polsce bez karty pobytu i wizy oraz swobodnie podróżować w granicach Unii Europejskiej. Jednocześnie, posiadacze PESEL UKR nie mogą wyjeżdżać z Polski na okres dłuższy niż 30 dni, po których przekroczeniu stracą specjalny status. Od 1 lipca wszyscy, którzy przybywają do Polski uciekając przed wojną, muszą jak najszybciej skontaktować się z lokalnymi władzami w celu uzyskania numeru PESEL UKR. Nowelizacja przewiduje także, że PESEL UKR będzie wydawany wyłącznie w przypadku posiadania ważnego paszportu.
Drugi sposób legalizacji – to otrzymanie karty pobytu na takich samych podstawach, jak wszyscy pozostali cudzoziemcy w Polsce. Należy pamiętać, że uzyskanie „tradycyjnej” karty pobytu wymaga podania powodu, na przykład studiowania na polskiej uczelni, zatrudnienia lub prowadzenia własnej działalności gospodarczej. Osoby, które w związku z wojną opuściły Ukrainę i podczas pobytu w Polsce zdołały tu legalnie podjąć pracę lub prowadzą działalność gospodarczą, od 1 kwietnia 2023 roku mogą złożyć wniosek o otrzymanie karty tymczasowego pobytu
Trzeci, nowy sposób będzie wprowadzony wraz ze zmianami do specustawy – to możliwość otrzymania specjalnej karty pobytu na trzy lata, tak zwanej karty CUKR.
Te karty zapewnią ich posiadaczom takie same prawa jak innym cudzoziemcom, między innymi dostęp do rynku pracy. Karta CUKR różni się jednak od karty stałego pobytu — będzie wydawana wyłącznie obywatelom Ukrainy posiadającym PESEL UKR, w tym dzieciom (czego nie robi się w przypadku karty stałego pobytu).
Specjalna karta pobytu CUKR
Kartę CUKR mogą otrzymać obywatele Ukrainy, którzy odpowiadają wszystkim poniższym wymogom:
- stanem na 4 marca 2024 roku miały PESEL UKR;
- mają PESEL UKR w dniu złożenia wniosku na kartę pobytu CUKR;
- posiadają PESEL UKR bez przerwy przez 365 dni;
- mają ważny paszport.
Jak podkreślają w Ukraińskim Domu, w tym kontekście istotna jest także inna zmiana w specustawie, która umożliwia przywrócenie PESEL UKR w przypadku, gdy dana osoba utraciła go nie z własnej winy. „Jeżeli ktoś z jakiegoś powodu utracił PESEL UKR, ale nie było to z jego winy, na przykład z powodu problemu w systemie, lub wyjechała z Polski na 2-3 dni i powróciła, ale jej wjazd do Polski nie został zarejestrowany, wówczas nowelizacja przewiduje możliwość przywrócenia numeru PESEL UKR. Wcześniej było tak, że osoba, która utraciła numer PESEL UKR niezależnie od przyczyny, mogła otrzymać nowy z datą podjęcia decyzji o nadaniu numeru. Natomiast obecnie, w przypadku utraty PESEL UKR nie z winy Ukraińca, numer będzie można odnowić od daty, gdy go utracono. Czyli, w ten sposób zachowuje się ciągłość okresu, gdy dana osoba posiada PESEL UKR” – wyjaśnia Ołeksandr Pestrykow z działu rzecznictwa Ukraińskiego Domu.
Karta CUKR będzie wydawana na trzy lata. „To z pewnością główna zaleta tej karty pobytu”.
Jednak w Ukraińskim Domu zastrzegają, że w momencie, gdy status PESEL UKR zmienia się na CUKR, dana osoba traci wszystkie możliwości związane ze specjalnym statusem ochrony tymczasowej. „Na przykład, takie osoby tracą możliwość korzystania z bezpłatnych usług medycznych w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia” – podkreślają przedstawiciele Ukraińskiego Domu i wyjaśniają, że jeśli osoba posiadająca kartę CUKR dostanie pracę, to w dalszym ciągu będzie możliwość korzystania z NFZ. Podstawą będzie jednak ubezpieczenie zdrowotne, które jest wypłacane z wynagrodzenia, a nie specjalne prawo przysługujące ukraińskim uchodźcom.
„To znaczy, że jeśli ktoś jest niezdolny do pracy, to zmieniając PESEL UKR na CUKR, faktycznie traci” – podkreśla kierowniczka punktu konsultacyjnego Ukraińskiego Domu Oksana Pestrykowa, – Ważne, aby informować ludzi o następstwach. Należy przeprowadzić odpowiednią kampanię informacyjną”.
Aktualizacja danych i elektroniczną ścieżka otrzymania karty CUKR
Kolejną ważną kwestią, na którą zwraca uwagę Ukraiński Dom, jest wymóg aktualizacji danych w lokalnej administracji. Chodzi przede wszystkim o to, że osoby, które wyrabiały PESEL UKR na podstawie paszportu wewnętrznego obywatela Ukrainy, dowodu osobistego lub paszportu zagranicznego z przekroczonym terminem ważności, muszą wyrobić nowy paszport zagraniczny i zaktualizować swoje dane we właściwej instytucji oraz przedstawić ważne dokumenty.
Posiadanie ważnego paszportu jest jednym z warunków uzyskania karty CUKR. Ukraiński Dom podkreśla także, że jeśli dana osoba zmieniła nazwisko lub otrzymała nowy paszport (w sytuacji, gdy PESEL UKR został wydany na podstawie ważnego paszportu, ale jego ważność wygasła w trakcie pobytu w Polsce i osoba taka wyrobiła nowe dokumenty) wówczas również należy o tym powiadomić odpowiednią instytucję.
„Jeśli dana osoba nie zaktualizuje swoich danych, może mieć w przyszłości problemy. [Nie tylko z otrzymaniem karty CUKR – przyp. red.] Przykładowo, wniosek takiej osoby o przyznanie świadczenia 800+ nie zostanie przyjęty, ponieważ informacje w bazie nie będą odpowiadać rzeczywistym danym tej osoby. Z takimi sytuacjami do naszego punktu konsultacyjnego zwracają się niemal codziennie” – mówi Oksana Pestrykowa.
Wniosek o wydanie karty pobytu CUKR można złożyć wyłącznie on-line za pośrednictwem elektronicznego systemu Urzędu do Spraw Cudzoziemców. CUKR wskaże, że jego właściciel znajdował się wcześniej pod ochroną czasową (tj. posiadał PESEL UKR). Karta nie będzie również zawierać informacji o miejscu zamieszkania ani meldunku. Taka karta pobytu będzie ważna przez 3 lata i będzie dawała jej posiadaczowi prawo do pracy w Polsce bez konieczności uzyskiwania dodatkowego zezwolenia. Nie będzie również konieczne powiadamianie urzędu pracy o zatrudnieniu obywatela Ukrainy, jeśli posiada on CUKR. Posiadacz tej karty pobytu jest jednak obowiązany w terminie 15 dni powiadomić wojewodę o zmianie adresu zamieszkania. Posiadacze karty CUKR będą mieli takie same prawa jak pozostali cudzoziemcy posiadający kartę stałego pobytu, z tym że będą mogli wyjechać z Polski na okres nie dłuższy niż 6 miesięcy bez utraty karty.
To, że nowe zmiany w specustawie wejdą w życie 1 lipca, nie oznacza, że od tego dnia będzie można ubiegać się o kartę CUKR. Rząd nadal potrzebuje czasu na opracowanie systemu i wdrożenie systemu online.
„Musimy zrobić tak, aby wszystkie dokumenty wymagane do uzyskania zezwolenia na pobyt, zmiany statusu pobytowego i tym podobne były wypełniane drogą elektroniczną. Prawdopodobnie przygotujemy projekt odpowiedniej ustawy nie później niż w drugiej połowie tego roku. I mam nadzieję, że uda nam się to wypracować do końca roku” – powiedział podczas dyskusji w Senacie nad zmianami w specustawie wiceminister Maciej Duszczyk.
Inne zmiany w specustawie przewidują zniesienie jednorazowej pomocy finansowej „300+”, pomocy „40+”, a także ograniczenie pomocy w ramach programu „800+” wyłącznie do dzieci uczęszczających do polskich przedszkoli i szkół. Bardziej szczegółowo o tych ważnych zmianach można przeczytać w naszym materiale.
Anastasiia Verkhovetska