Od 1 lipca 2024 roku wchodzą w życie najnowsze zmiany w specustawie o pomocy obywatelom Ukrainy. Jedna ze zmian to likwidacja programu wsparcia finansowego 40+ – rekompensat dla osób prywatnych, które zapewniły mieszkanie i wyżywienie ukraińskim uchodźcom. Niektórzy Ukraińcy już zwracają się do ośrodków pomocy w poszukiwaniu nowego mieszkania. Dla takich osób polski rząd opublikował listę numerów, pod którymi można zwracać się o pomoc do lokalnych urzędów wojewódzkich. Powinny one pomóc uchodźcom zamieszkaniu w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania. Opowiadamy, jak sytuacja wygląda w praktyce.
Likwidacja świadczenia 40 + od 1 lipca
Specustawa „O pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa” przewidywała dotychczas rekompensatę finansową, w wysokości 40 zł dziennie, osobom udzielającym schronienia Ukraińcom oraz zapewniającym im bezpłatne mieszkanie i wyżywienie. Jednak najnowsze zmiany w specustawie, które wejdą w życie 1 lipca całkowicie znoszą tego rodzaju pomoc.
Według wiceministra spraw wewnętrznych i administracji Macieja Duszczyka rząd stwierdził „wiele różnych nadużyć” w przypadkach, gdy osoby prywatne udzielały Ukraińcom schronienia w swoich domach. „Świadczenie miało charakter nadzwyczajny i z biegiem czasu utraciło swoje pierwotne znaczenie, które polegało na rekompensowaniu wydatków głównie obywatelom RP (…) W ostatnich miesiącach liczba osób, które skorzystały z tego rozwiązania systematycznie maleje, a liczba wolnych miejsc w obiektach zbiorowego zakwaterowania rośnie” – wyjaśniają w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji.
Jednak wśród organizacji pozarządowych, które na co dzień zajmują się pomocą ukraińskim uchodźcom, pojawiają się pewne obawy odnośnie sytuacji, która rozwinie się po likwidacji programu 40+. Tak skomentowano tę zmianę w Polskim Forum Migracyjnym: „rząd ma wiedzę o licznych nadużyciach systemu wypłat wsparcia 40 zł dla osób goszczących uchodźców. Nie znamy jednak konkretów: jakiego rodzaju to nadużycia? Gdzie się wydarzają? Nie było też przestrzeni na rozmowę o naszej perspektywie: na przykład, że z naszego doświadczenia bardzo wiele osób mieszkających u osób prywatnych to osoby niesamodzielne, często starsze, czasem o szczególnych potrzebach, dla których przeprowadzka oznacza utratę chybotliwego poczucia bezpieczeństwa, z trudem zbudowanego”.
Zdaniem ekspertów Fundacji „Ukraiński Dom” w Warszawie – jednej z największych organizacji w Polsce zajmującą się społecznością ukraińską w kraju – kwestie dotyczące ludzi mieszkających u prywatnych osób rzadko pojawiają się w publicznej dyskusji. Dlatego problem stał się tak niezauważalny. „W Polsce jest prawie milion osób posiadających status PESEL UKR, z czego niecałe 40 tysięcy to osoby, które mieszkają w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania i których po prostu nie widujemy na ulicach. Dlatego często nie przejmują się nimi i myślą, że problem został już rozwiązany. A w rzeczywistości problem pozostaje” – powiedział podczas zorganizowanej 13 czerwca konferencji prasowej Ołeksandr Pestrykow z działu rzecznictwa Ukraińskiego Domu.
Pestrykow podkreśla, że świadczenia 40+ były skierowane do najsłabszych kategorii ludności, pozbawionych możliwości samodzielnego zarabiania na mieszkanie. Zniesienie takich świadczeń stawia te osoby w bardzo trudnej sytuacji. „Ponadto, większość z nich będzie zmuszona zmienić miejsce zamieszkania, w którym przez dwa lata miały możliwość nie czuć się samotnie. Dla nich to też może być bardzo ważne” – mówi ekspert.
Co powinni robić uchodźcy z Ukrainy?
Specjalna ustawa „O pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terenie tego państwa” stanowi, że wojewoda może udzielić pomocy ukraińskim uchodźcom wojennym i między innymi zapewnić miejsce w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania.
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wyjaśnia, że osoby, które po 1 lipca stracą mieszkanie u osób prywatnych i będą w przyszłości potrzebowały wsparcia, będą mogły ubiegać się o pomoc do wojewody. Ten ostatni kieruje taką osobę do wolnego miejsca w obiekcie zbiorowego zakwaterowania.
W Fundacji „Ukraiński Dom” mówią, że do ich punktu konsultacyjnego zwraca się coraz więcej Ukraińców, którzy już otrzymali ostrzeżenie o konieczności opuszczenia mieszkania lub wniesieniu za nie opłaty lub spodziewają się tego od 1 lipca. Jednak, stanem na 25 czerwca nie ma jasnych wytycznych, co mają robić Ukraińcy.
„Wszędzie, gdzie dzwonimy, każą nam czekać do 1 lipca, niby wówczas wszystko ma zadziałać. Teraz pomagam w pisaniu podań do wojewody w dowolnej formie, bo nie ma żadnego wzoru” – mówi w komentarzu dla „Naszego Wyboru” Oksana Pestrykowa – kierowniczka Punktu Konsultacyjnego Ukraińskiego Domu,.
Wiadomo już, że w niektórych województwach uruchomiono specjalne infolinie dla tych Ukraińców, którzy stracą mieszkanie w związku z likwidacją programu 40+. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji opublikowało numery infolinii dla każdego z województw:
- województwo warmińsko – mazurskie: 797 829 617 (całodobowo)
- województwo wielkopolskie: 987 (całodobowo) lub 61 854 11 72 (w dni robocze)
- zachodniopomorskie: 784 602 745 (całodobowo)
- kujawsko – pomorskie: 525 872 777 (poniedziałek – piątek 08:00-15:00)
- łódzkie: 987 lub 42 664 14 10 (całodobowo)
- lubelskie: 605 111 233 (całodobowo)
- lubuskie: 95 785 13 30 (całodobowo)
- mazowieckie: 987 (całodobowo)
- małopolskie: 516 240 691 та 12 210 20 02 (poniedziałek – piątek 07:30-15:30)
- dolnośląskie: 516 132 114 (poniedziałek – piątek 06:30-14:30)
- opolskie: 77 45 24 113 lub 883 337 631 (poniedziałek – piątek 07:30-15:30)
- podkarpackie: 800 100 990 (poniedziałek – piątek 07:30-15:30)
- podlaskie: 85 74 39 347 (poniedziałek 08:00-18:00, wtorek – piątek 07:30-15:30)
- pomorskie: 539 016 238 (poniedziałek – piątek 10:00-18:00)
- śląskie: 32 20 77 101 (całodobowo)
- świętokrzyskie: 41 342 11 81 lub 41 342 12 14 (całodobowo).
„Nasz Wybór” próbował dodzwonić się pod wskazany numer w województwie mazowieckim. Tam przełączono nas na inny numer. I tak kilka razy. Za czwartym razem udało nam się uzyskać odpowiedź na pytanie, w jaki sposób uzyskać miejsce w obiekcie zbiorowego zakwaterowania, ale jak się okazało, informacji udziela Małopolski Urząd Wojewódzki (!), a nie urząd województwa mazowieckiego, gdzie początkowo próbowaliśmy się dodzwonić. Według pracownika urzędu obywatel Ukrainy powinien osobiście skontaktować się z urzędem wojewódzkim w Krakowie, przedstawić tam dokument potwierdzający ważność numeru PESEL UKR, a następnie taka osoba zostanie wysłana do nowego miejsca zamieszkania.
Zwracamy uwagą na to, że wiadomo już, że w innych województwach algorytm działań może się różnić. Na przykład, w województwie warmińsko – mazurskim opublikowano informację, zgodnie z którą jednym z warunków przeprowadzki do obiektu zbiorowego zakwaterowania jest wypełnienie wielostronicowej ankiety, która zawiera pytania między innymi o to, czy uchodźca jest w wieku poborowym i czy zaktualizował już swoje dane do wojskowej ewidencji. „Wymóg podawania tych wszystkich danych i obietnica, że całość ankiety nie będzie rozpatrywana wywołuje zaniepokojenie” – komentuje Ołeksandr Pestrykow.
Ekspertów Ukraińskiego Domu niepokoi także fakt, że w dalszym ciągu nie ma konkretnej listy ośrodków zbiorowego zakwaterowania, gdyż wcześniej informowano, że lista takich miejsc będzie skracać się.
„Jesteśmy na sto procent pewni, że prawie połowa miejsc w tych ośrodkach jest pusta. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji wielokrotnie podkreślało, że ośrodki te będą redukowane. (…) Dlatego, zamiast dwóch ośrodków, prawdopodobnie będzie jeden ośrodek ze stuprocentowym obłożeniem. Nie jest to coś, co przyjmujemy z radością, bo jeśli ktoś mieszka gdzieś pod Radomiem, a teraz zostanie przesiedlony gdzieś pod Olsztyn, bo tam są miejsca, to po prostu straci kontakt z tym środowiskiem, w którym mógłby jakoś pracować, może dziecko było w szkole, może miało już przyjaciół lub dobre relacje z sąsiadami – mówi Ołeksandr Pestrykow.
„Wiemy na pewno, że lista obiektów zbiorowego zakwaterowania będzie się zmieniać się, ale wciąż nie wiemy jak. Nie ma konkretnej listy, gdzie kierować ludzi. (…) I nadal nie ma odpowiedzi na pytanie, kiedy ta lista się pojawi i czy będzie upubliczniona” – mówi Oksana Pestrykowa.
Opłata za zamieszkanie w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania
Już poprzednie nowelizacje specustawy wprowadzały częściową opłatę dla Ukraińców za pobyt w obiektach zbiorowego zakwaterowania. Jednak nowe zmiany dodatkowo regulują ten przepis i dodają nowe wymogi. Po upływie 120 dni od chwili pierwszego wjazdu na terytorium Polski osoby zamieszkujące obiekty zbiorowego zakwaterowania muszą pokrywać 50% kosztów, przeznaczanych na ich pobyt, jednak ta kwota nie powinna przewyższać 40 zł na osobę za dzień.
Także w przypadku osób niepełnoletnich, jeśli otrzymują świadczenie 800+, konieczna będzie opłata 15 zł dziennie od osoby.
Po upływie 180 dni od pierwszego przyjazdu do Polski opłata wzrasta do 75%, jednak nie więcej niż 60 zł dziennie na osobę. Kwota 15 zł dla osób niepełnoletnich pozostaje bez zmian.
„W ośrodkach zapewnione jest zakwaterowanie i pełne wyżywienie. Dlatego też udział w opłacie za nieletnich, których rodzice otrzymują świadczenie 800+, wydaje się właściwym rozwiązaniem, zwłaszcza w kontekście zwiększenia tej pomocy z 500 do 800 zł i zrównania poziomu wsparcia z tym, jaki mogą otrzymać polscy obywatele” – tak wyjaśnia przyjęcie tego przepisu Ministerstwo Spraw Wewnętrznych.
„Nie podoba nam się pomysł, że dzieci, które otrzymują 800+, muszą ponosić część kosztów pobytu w ośrodkach zakwaterowania. Argument, że mogą zapłacić, jeśli otrzymują wsparcie, jest nieprzekonujący. Pogłębia też nierówności – rodzina samodzielnie wynajmująca mieszkanie w pełni skorzysta z 800+. Rodzina przebywająca w ośrodku (z definicji mniej zamożna i bardziej potrzebująca wsparcia) straci część 800+. Jaka jest w tym logika?” – mówi Agnieszka Kosowicz z Polskiego Forum Migracyjnego – organizacji zajmującej się migrantami w Polsce.
Jest także ściśle określona grupa osób, które nie musi płacić za pobyt w ośrodku zbiorowego zakwaterowania. Dotyczy to:
- osób niepełnosprawnych;
- osób w starszym wieku: kobiety – powyżej 60 lat, mężczyźni – powyżej 65 lat;
- kobiet w ciąży (posiadające odpowiednie dokumenty) lub osób, które samotnie wychowują dziecko w wieku do 12 miesięcy;
- osób, które samodzielnie opiekują się trójką lub większą liczbą dzieci;
- niepełnoletnich, którym nie zostało przyznane żadne socjalne świadczenie;
- osób, które mają pisemne oświadczenie miejscowego wojewody, że z powodu trudnej sytuacji życiowej nie muszą wnosić tej opłaty
Przypominamy, że zaktualizowana specustawa wejdzie w życie 1 lipca. Wśród nowości należy wymienić likwidację jednorazowej pomocy finansowej 300+, świadczenia 40+, a także ograniczenie pomocy w ramach programu 800+ wyłącznie dla dzieci uczęszczających do polskich przedszkoli i szkół. Ukraińcy posiadający status PESEL UKR będą także mogli uzyskać specjalne zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat. Więcej o ważnych zmianach w specustawie można przeczytać w naszym materiale.
Dodatkowych informacji na temat legalizacji, zatrudnienia i edukacji w Polsce można uzyskać w Punkcie Konsultacyjnym Ukraińskiego Domu w Warszawie (ul. Andresa 29) od poniedziałku do piątku w godzinach od 10:00 do18:00 oraz w każdą sobotę w godzinach od 10:00 do 17:00. Niezbędne konsultacje można uzyskać także telefonicznie pod numerem telefonu: +48 727 805 764, na stronach: Facebook i Telegram oraz pisząc na adres e-mail: [email protected]. Porady udzielane są w języku polskim i ukraińskim. Punkt konsultacyjny prowadzi także konsultacje online, na które można zarejestrować pod linkiem.
Anastasiia Verkhovetska