Pod koniec lipca 2024 roku Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich poinformowało, że wpływa do niego coraz więcej skarg od obywateli Ukrainy w wieku poborowym. Mężczyźni borykają się z problemem – nie mogą otrzymać nowego paszportu. Według przedstawiciela Biura Rzecznika, główną przyczyną skarg jest zaprzestanie wydawania przez przedsiębiorstwo państwowe „Dokument” i jego oddziały w Polsce paszportów mężczyznom w wieku 18–60 lat.
„Nasz wybór” próbuje dowiedzieć się, na czym polega problem, czy zostanie on rozwiązany i czy dla ukraińskich mężczyzn w wieku poborowym istnieje jakaś alternatywa zamiast paszportu.
Pismo Rzecznika Praw Obywatelskich
26 lipca 2024 roku Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich zwróciło się do Ministerstwa Spraw Zagranicznych Polski. W piśmie Biuro Rzecznika poinformowało, że do instytucji wpłynęło w ostatnim czasie bardzo dużo wniosków od obywateli Ukrainy w wieku poborowym, którzy mieszkają w Polsce i mają problemy z wyrobieniem tu ukraińskiego paszportu. „Z otrzymywanych skarg wynika, że Państwowe Przedsiębiorstwo Dokument (Oddział w Polsce) zaprzestało wydawania paszportów obywatelom Ukrainy płci męskiej, będących w wieku od 18 do 60 lat” – podało w oświadczeniu Biuro Rzecznika.
W piśmie stwierdzono także, iż badanie kwestii dostępu obywateli Ukrainy do usług konsularnych nie należy do kompetencji Rzecznika Praw Obywatelskich RP. W związku z tym strona polska przesłała skargi do ukraińskiego Rzecznika Praw Obywatelskich Dmytra Łubińca. Skargi zostały także przekazane do Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP, w celu ich dalszego wykorzystania w rozmowach z Ukrainą.
Skargi na Państwowe Przedsiębiorstwo „Dokument”, mityngi i petycje
Już 23 kwietnia 2024 roku, po przyjęciu nowej ustawy o mobilizacji, serwis paszportowy Państwowe Przedsiębiorstwo „Dokument” poinformował, że ze względów technicznych wydawanie gotowych dokumentów w oddziałach zagranicznych zostało czasowo wstrzymane, z wyjątkiem dzieci do lat 12. Po trzech dniach przedsiębiorstwo poinformowało, że w związku z uchwałą Gabinetu Ministrów Ukrainy nr 443 z dnia 23 kwietnia 2024 roku, począwszy od 25 kwietnia, mężczyźni w wieku od 18 do 60 lat będą mogli uzyskać dokumenty paszportowe wyłącznie w organach Państwowej Służby Migracyjnej na terytorium Ukrainy. Natomiast obywatele, którzy złożyli wniosek o paszport do 25 kwietnia, powinni otrzymać dokumenty na starych zasadach.
Już 4 maja PP „Dokument” poinformowało, że wznowiło wydawanie gotowych dokumentów w trybie testowym, ale tylko dla „wrażliwej kategorii obywateli”. Kto należy do takiej kategorii, nie wyjaśniono.
Od tego czasu, w sieci zaczęły pojawiać się pierwsze skargi mężczyzn, którzy złożyli wniosek o paszport do Przedsiębiorstwa Państwowego „Dokument” do 25 kwietnia 2024 roku”, odczekali termin wyznaczony na wystawienie dokumentów, a jednak paszportów nie otrzymali. W tym samym czasie, ukraińskie konsulaty za granicą bez żadnych przeszkód wydawały obywatelom tego typu dokumenty.
Zdaniem przedstawiciela wydziału monitoringu i rzecznictwa Ukraińskiego Domu w Warszawie Ołeksandra Pestrykowa, zdarzały się przypadki, gdy do ich punktu konsultacyjnego zwracano się z następującym problemem: „Opóźnienie wydania paszportów w PP „Dokument” tłumaczą przyczynami technicznymi. Ale mamy beneficjentów, którzy złożyli wniosek w kwietniu, zaktualizowali swoje dane dotyczące ewidencji wojskowej i otrzymali dokumenty. Oznacza to, że nie ma reguły, nie ma ogólnej tendencji”.
Tymczasem 18 lipca 2024 roku, na stronie Gabinetu Ministrów Ukrainy opublikowano petycję z wymogiem odblokowania wydawania dokumentów mężczyznom w wieku 26-60 lat w PP „Dokument” za granicą. Do 23 sierpnia pod petycją zebrano ponad 7 000 podpisów, co może świadczyć o tym, że nie jest to jednostkowy problem.
„W momencie tworzenia petycji Ministerstwo Spraw Wewnętrznych Ukrainy i Przedsiębiorstwo Państwowe „Dokument” naruszają prawo oraz prawa dziesiątek tysięcy osób za granicą, a mianowicie mężczyzn w wieku 26–60 lat, odmawiając im wydania dokumentów (dowód osobisty, paszport i prawo jazdy), które zostały złożone do 23 kwietnia 2024 roku” – czytamy w petycji.
Autor petycji zauważa, że problemy zaczęły się po przyjęciu uchwały Gabinetu Ministrów nr 443. I pomimo tego, że PP „Dokument” (zgodnie z zapisem Konstytucji Ukrainy, że ustawy i inne normatywne akty prawne nie działają wstecz) ogłosiło, że będzie wydawać paszporty i inne dokumenty osobom, które złożyły wniosek o ich wydanie do 25 kwietnia, w rzeczywistości firma nigdy tego nie zrobiła. „W momencie tworzenia petycji PP „Dokument” podlega „rozkazom z Kijowa” (zarejestrowano na wideo). Potem pojawiła się inna wersja, że paszporty te nadal znajdują się w Ukrainie (w oddziale Państwowej Służby Migracyjnej Ukrainy w Irszawie, a tam telefonicznie odpowiadają, że zostały przekazane PP „Dokument”). W tym chaosie w wielu przypadkach minęły już terminy opracowania i wydawania dokumentów, za które obywatele zapłacili dodatkowo. W niektórych przypadkach od złożenia wniosku minęło więcej niż 6 miesięcy. Oznacza to, że Przedsiębiorstwo Państwowe „Dokument” wzięło pieniądze za usługi, a Państwowa Służba Migracyjna Ukrainy ukrywa paszporty w nieznanym miejscu” – czytamy w petycji.
24 lipca 2024 roku PP „Dokument” wznowiło przyjmowanie wniosków o wydanie dokumentów paszportowych dla mężczyzn w wieku poborowym przebywających za granicą. Nie została jednak rozwiązana sytuacja z wydawaniem już przygotowanych dokumentów.
Równocześnie z petycją, na portalach społecznościowych pojawiły się grupy inicjatywne, które zrzeszają mężczyzn mających problem z uzyskaniem gotowych paszportów. Inicjatywy zorganizowały już kilka wieców w Pradze, Wrocławiu i Warszawie. Na początek września zaplanowano także wiece pod konsulatami Ukrainy w Gdańsku i Krakowie.
Stanowisko Ambasady Ukrainy w Polsce
14 sierpnia sytuację związaną ze skargami na PP „Dokument” skomentowała Ambasada Ukrainy w Polsce. „W związku z nadchodzącymi licznymi apelami w sprawie świadczenia przez Przedsiębiorstwo Państwowe „Dokument” usług paszportowych obywatelom Ukrainy za granicą, między innymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zwracamy uwagę, że przedsiębiorstwo to nie podlega zarządzaniu przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy” – czytamy w powiadomieniu Ambasady.
Podkreślono w nim, że PP „Dokument” należy do sfery zarządzania Państwowej Służby Migracyjnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych Ukrainy. Natomiast Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ukrainy zarządza ambasadami i konsulatami oraz świadczy usługi konsularne obywatelom Ukrainy w wydziałach konsularnych ambasad, konsulatów generalnych i konsulatów Ukrainy.
„Prosimy wziąć pod uwagę, że zagraniczna instytucja dyplomatyczna Ukrainy nie jest stroną stosunku prawnego pomiędzy wnioskodawcą a instytucją/organizacją/właściwym organem/przedsiębiorstwem, do którego wnioskodawca składał/zamawiał usługi. Każdy obywatel osobiście podejmuje decyzję, do jakiego organu składa wniosek o wydanie dokumentów paszportowych” – podkreśla ambasada.
Stanowisko PP „Dokument” i Państwowej Służby Migracyjnej
Do 26 sierpnia 2024 roku ani Przedsiębiorstwo Państwowe „Dokument”, ani Państwowa Służba Migracyjna Ukrainy nie udzieliły oficjalnych wyjaśnień w związku z zaistniałą sytuacją. „Nasz Wybór” nie mógł uzyskać telefonicznego komentarza w sprawie sytuacji i kierując się rekomendacjami osób, z którymi rozmawiał w PP „Dokument” i Służby Migracyjnej, wysłał do obu instytucji pisemną prośbę o komentarz. Do tej pory żadna odpowiedź nie nadeszła.
W jaki sposób mężczyźni w wieku poborowym mogą złożyć wniosek o paszport?
Po tym, gdy 18 maja weszła w życie znowelizowana ustawa o mobilizacji, przebywający za granicą mężczyźni w wieku 18-60 lat mogą korzystać z usług konsularnych, między innymi wystąpić o paszport zagraniczny dopiero po zaktualizowaniu danych w ewidencji wojskowej i otrzymaniu odpowiedniego dokumentu.
Zarejestrować się w ewidencji wojskowej lub zaktualizować dane dotyczące ewidencji będąc za granicą można na dwa sposoby:
- Online przez aplikację „Rezerw +”. O tym jak zaktualizować dane przez aplikację pisaliśmy w tym materiale
- osobiście w przedstawicielstwach dyplomatycznych za granicą – wydziale konsularnym ambasady lub konsulatach więcej o tym pisaliśmy tutaj.
„Od czasu do czasu do punktu konsultacyjnego Ukraińskiego Domu w Warszawie zgłaszają się mężczyźni, którzy ze względu na brak ważnego wojskowego dokumentu ewidencyjnego nie mogą otrzymać lub złożyć wniosku o paszport obywatela Ukrainy na wyjazd za granicę. Radzimy zaktualizować swoje dane poprzez „Rezerw +” i uzyskać taki dokument. W takiej sytuacji nie polecamy niczego innego” – mówi w komentarzu dla „Naszego Wyboru” Ołeksandr Pestrykow.
Przypominamy, że obecnie jedyną legalną możliwością uzyskania nowego paszportu dla obywateli Ukrainy w wieku 18-60 lat jest aktualizacja danych ewidencji wojskowej i skontaktowanie się z właściwymi ukraińskimi instytucjami świadczącymi usługi w zakresie wydawania paszportów. W Polsce zajmuje się tym wydział konsularny ambasady w Warszawie, konsulaty we Wrocławiu, Krakowie, Gdańsku i Lublinie lub oddziały PP „Dokument” w Warszawie, Krakowie, Gdańsku i Wrocławiu.
Polski dokument podróży dla cudzoziemca – co to jest i dlaczego nie zastąpi on paszportu?
Po przyjęciu w Ukrainie zmian w ustawie o mobilizacji, które utrudniają mężczyznom w wieku poborowym za granicą wyrobienie dokumentów paszportowych, w sieciach społecznościowych i niektórych mediach dla Ukraińców w Polsce zaczęły pojawiać się różne warianty obejścia ukraińskiego prawa. Najczęstszą propozycją jest wydanie cudzoziemcowi polskiego dokumentu podróży, zwanego także „szarym paszportem”.
Polski dokument podróży dla cudzoziemców wydawany jest przez urzędy wojewódzkie cudzoziemcom, którzy zamieszkują w Polsce na podstawie zezwolenia na pobyt, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego UE lub na podstawie określonych form ochrony międzynarodowej (nie dotyczy to jednak Ukraińców posiadający PESEL UKR!), którzy utracili paszport zagraniczny lub upłynął jego okres ważności, a z pewnych powodów nie mogą otrzymać nowego paszportu. Obecnie w Polsce taki dokument podróży otrzymują obywatele Białorusi. Aby uzyskać nowy paszport zagraniczny musieliby wrócić na Białoruś, gdzie grozi im zatrzymanie.
Jak podkreśla Ołeksandr Pestrykow, fakt, że Ukraina wprowadziła dodatkowe wymogi dla mężczyzn przy wydawaniu paszportu za granicą nie oznacza, że dokumentu w ogóle nie można uzyskać. „W wymogu aktualizacji danych i okazania dokumentu z Terytorialnego Centrum Rekrutacji nie ma nic nielegalnego. W związku z tym należy spodziewać się odmowy wydawania „szarych paszportów”. Jak wyjaśnił nam nasz prawnik – Polska nie będzie wydawać dokumentów ukraińskim obywatelom zamiast Ukrainy.
To oczywiście nie przeszkodzi w składaniu do sądu skarg i odwołań wobec Urzędu do Spraw Cudzoziemców, więc sprawa będzie jeszcze wracać” – mówi Pestrykow.
Odnośnie obywateli Ukrainy, którzy przebywają w Polsce na podstawie specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy i posiadają tu ochronę tymczasową oraz status PESEL UKR – oni także nie mogą występować o polski dokument podróży.
Jak poinformowało Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji RP, status PESEL UKR oraz ochrona tymczasowa na podstawie specjalnej ustawy nie znajdują się na liście dokumentów stanowiących podstawę do wydania polskiego dokumentu podróży. I na chwilę obecną Ministerstwo nie planuje tego zmieniać.
Anastazja Werchowecka