25 grudnia Rada Najwyższa Ukrainy zarejestrowała projekt ustawy o mobilizacji, wojskowej ewidencji i służbie wojskowej. Obecnie projekt ustawy jest na etapie studiów i dopracowywania, jednak wywołał już w społeczeństwie powszechną dyskusję, krytykę, a nawet panikę. „Nasz Wybór” wyjaśnia, co dokładnie przewiduje projekt ustawy i jakie zasady mobilizacji będą obowiązywać Ukraińców za granicą.
25 grudnia Gabinet Ministrów Ukrainy przekazał do rozpatrzenia Radzie Najwyższej dwa projekty ustaw dotyczących mobilizacji, wojskowej ewidencji i odpowiedzialności za wojskowe przestępstwa. Pierwszy to projekt ustawy „O zmianie niektórych aktów prawnych Ukrainy w zakresie usprawnienia niektórych kwestii mobilizacji, ewidencji wojskowej i odbywania służby wojskowej” pod numerem 10378. Drugi to projekt ustawy „O zmianie Kodeksu Ukrainy dotyczącego wykroczeń administracyjnych i Kodeksu Karnego Ukrainy dotyczącego zaostrzenia odpowiedzialności za przestępstwa wojskowe” pod numerem 10379.
Podkreślamy, że oba dokumenty są obecnie na etapie zapoznawania i dyskusji i są jedynie propozycjami zmian, a nie ustawami. Po rozpatrzeniu w wyspecjalizowanych komisjach, zapisy projektów ustaw mogą ulec zmianie. Jak informuje portal LB.ua – Rada Najwyższa planuje rozpatrzenie projektu ustawy o mobilizacji 10 stycznia 2024 roku. Następnie, w przypadku braku zmian w projekcie, rząd powinien go przyjąć. Po zatwierdzeniu przez Radę Najwyższą ustawa musi zostać podpisana przez Prezydenta i dopiero po oficjalnej publikacji dokumentu nowe przepisy wejdą w życie.
Jakie zmiany dotyczą Ukraińców za granicą?
Odrębne zmiany w projekcie ustawy przewidziano dla tych obywateli Ukrainy, którzy czasowo lub na stałe mieszkają poza jej granicami. Przypominamy, że kwestia poboru Ukraińców z zagranicy, a szczególnie karania tych, którzy opuścili Ukrainę z naruszeniem wojennego prawa, byłą już nie raz dyskutowana zarówno wśród polityków, jak i społeczeństwa.
Główna zmiana zaproponowana w projekcie ustawy, która bezpośrednio dotknie obywateli Ukrainy przebywających za granicą, przewiduje wprowadzenie wojskowej ewidencji obywateli Ukrainy mieszkających za granicą i wyłączenie z prawa normy zakazującej prowadzenia takiej ewidencji.
W projekcie ustawy oddzielnie zaznaczono, że poborowych można powoływać do służby wojskowej niezależnie od miejsca ich pobytu. Również po wejściu ustawy w życie (o ile zostanie ona przyjęta w obecnie proponowanym przez Gabinet Ministrów kształcie!) obywatele Ukrainy znajdujący się w ewidencji wojskowej będą zobowiązani do podania w ciągu 30 dni adresu zamieszkania, numeru telefonu kontaktowego, e-maila oraz innych potrzebnych informacji. W przypadku osób, które będą przebywać za granicą, można to zrobić za pośrednictwem elektronicznego konta poborowego, korzystając z poczty elektronicznej lub numeru telefonu odpowiedniego Terytorialnego Centrum Uzupełnień.
Obecnie rejestracja wojskowa Ukraińców za granicą nie jest obowiązkowa. Jednak, jak podkreślił w wywiadzie dla Suspilne.Novyny minister obrony Rustem Umerow, ministerstwo dysponuje danymi na temat liczby mężczyzn w wieku poborowym przebywających poza Ukrainą. W tym celu Ministerstwo Obrony Narodowej współpracuje w szczególności z Ministerstwem Spraw Zagranicznych.
„Jeśli chodzi o rejestrację poborowych – posiadamy rejestr konsularny, w związku z tym nasze instytucje konsularne mają obowiązek informowania właściwego Terytorialnego Centrum Uzupełnień o każdej osobie w wieku poborowym, która zostanie wpisana do rejestru konsularnego. To właśnie dzieje się obecnie, zgodnie z uchwałą Gabinetu Rady Ministrów.”, – wyjaśnił w komentarzu dla TSN ambasador Ukrainy w Polsce Wasyl Zwarycz.
Oprócz rejestracji wojskowej Ukraińców za granicą, projekt ustawy przewiduje także pewne ograniczenia dla mężczyzn w wieku poborowym (18–60 lat), którzy odmawiają rejestracji. Przede wszystkim chodzi o to, że wszelkie usługi konsularne będą świadczone mężczyznom tylko wtedy, gdy posiadają oni wojskowe dokumenty ewidencyjne. Wyjątkiem są sytuacje, gdy:
- prowadzona jest procedura wydania dokumentu umożliwiającego powrót do Ukrainy;
- działania konsularne dotyczą dzieci obywateli Ukrainy, których drugim rodzicem jest cudzoziemiec lub bezpaństwowiec;
- prowadzone są czynności notarialne w sprawach rejestracji spadku;
- do konsulatu zwracają się obywatele Ukrainy, którzy są aresztowani, przetrzymywani lub pozbawieni wolności za granicą;
- istnieje zagrożenie życia i zdrowia obywatela Ukrainy.
Projekt ustawy przewiduje także, że poborowi będą mogli wyrabiać dowód osobisty i paszport tylko wtedy, gdy będą posiadać wojskowy dokument ewidencyjny. Dotyczy to zarówno wydawania paszportów za pośrednictwem urzędów konsularnych, jak i za pośrednictwem oddziału „Służby Paszportowej” za granicą.
Ostatni zapis projektu ustawy wywołał poruszenie wśród Ukraińców za granicą. Media zarówno na Ukrainie, jak i w Polsce (“Radio Svoboda”, ВВС, UAinKrakow) piszą o tym, że od 26 grudnia (dzień po opublikowaniu projektu ustawy) mężczyźni za granicą masowo spieszyli po nowe paszporty. Portal UAinKrakow opublikował między innymi zdjęcie kolejki przed krakowskim oddziałem „Serwisu Paszportowego”, w którym klienci przyjmowani są zarówno w kolejce elektronicznej, jak fizycznie na miejscu, składającej się głównie z mężczyzn.
„Co do kolejek przed konsulatami, to ich nie ma. Wszystko załatwiamy przez kolejkę elektroniczną, nikt nie stoi w „żywej” kolejce . Dlatego nie obserwujemy w instytucjach konsularnych ażiotażu. Ale w wielu miastach Polski działają oddziały spółki „Dokument”, które przyjmują także dokumenty do wydawania paszportów. Ta spółka działa niezależnie od nas i podlega Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, Służbie Migracyjnej. Jaka tam jest sytuacja – lepiej zapytać służbę”, – mówi Wasyl Zwarycz.
Praktyczna strona innowacji, a mianowicie jaki będzie elektroniczny wojskowy dokument ewidencyjny, jak stawić się do ewidencji z zagranicy, jakie będą sankcje dla osób uchylających się oraz czy (i w jaki sposób) mężczyźni zostaną odesłani do Ukrainy – wszystko to musi zostać odrębnie ustalone przez Gabinet Ministrów. Obecnie ukraińskie władze nie mają takich mechanizmów.
„Po pierwsze, po prostu namawiamy te osoby, aby się zarejestrowały. Po drugie, po rejestracji oferujemy im różne możliwości – rekrutację, w której można wybrać specjalizację. Nie skupiamy się na tym, jak ukarać osobę, ale na tym, jak zapewnić możliwości, aby od żołnierza odsunięto wszelkie pytania dotyczące bezpieczeństwa. To jest nasz cel. To, jakie kategorie ograniczeń zostaną wprowadzone, jest już decyzją kolektywną, a to, czy Rada Najwyższa je przyjmie, czy nie, będzie zależało od głosowania”, – podkreślił w przeddzień ogłoszeniu projektu ustawy minister obrony Ukrainy.
Co może jeszcze zmienić się dla poborowych?
Powołując się na „Ukraińską Prawdę” wyjaśniamy podstawowe zmiany w mobilizacji zaproponowane w projekcie ustawy:
- obniżenie wieku poborowych z 27 do 25 lat;
- poszerzenie kategorii męskiej populacji, która będzie podlegała poborowi – faktycznie zniknie pojęcie „ograniczonej sprawności”, a obywatele, którzy wcześniej taki status posiadali będą musieli w ciągu sześciu miesięcy przejść ponowne badania lekarskie; mobilizacją zostaną objęci także mężczyźni z III grupą niepełnosprawności;
- ogólna ewidencja wojskowa obywateli Ukrainy płci męskiej w wieku 18-60 lat, niezależnie od miejsca zamieszkania (więcej informacji na temat zasad obowiązujących Ukraińców za granicą poniżej). Ewidencji podlegają wszyscy, także ci, którzy mają odroczenie lub ci, których można zmobilizować tylko na życzenie
- wprowadzenie elektronicznej formy wojskowego dokumentu ewidencyjnego dla każdego poborowego i rezerwisty, w którym będzie wpisane, czy dana osoba jest poborowa, ma odroczenie itp. Wszyscy mężczyźni w wieku 18–60 lat będą zobowiązani mieć przy sobie ten dokument na wypadek kontroli policyjnej i identyfikacji. Jak to będzie wyglądać w praktyce, odrębnie zadecyduje Gabinet Ministrów;
- uregulowanie doręczania wezwań: zarówno w formie papierowej w Terytorialnych Punktach Uzupełnień (TCK), w miejscu zamieszkania, w miejscach publicznych i w pracy; jak również w formie elektronicznej poprzez elektroniczną platformę lub pocztę elektroniczną. Jak będzie to wyglądać w praktyce, odrębnie zadecyduje Rada Ministrów;
- wprowadzenie podstawowego szkolenia wojskowego w placówkach zawodowego szkolnictwa średniego i wyższego, uczelniach wojskowych i wojskowych jednostkach edukacyjnych uniwersytetów. Studenci, którzy ukończyli to szkolenie, zostaną wpisani do ewidencji wojskowej w TCK;
- zastąpienie poboru zasadniczą służbą wojskową. Będą odbywać ją obywatele do 25 roku życia;
- zaostrzenie kar z tytułu odpowiedzialności administracyjnej i karnej dla osób uchylających się. Osoby, które nie stawią się w terminie do TCK lub w inny sposób naruszą ustawę o mobilizacji, zostaną wpisane do Jednolitego Rejestru Dłużników. Osoby takie będą miały ograniczone prawo do korzystania z własnego transportu, nie będą mogły uzyskać prawa jazdy, podróżować za granicę, zostaną ograniczone w prawie do dysponowania środkami pieniężnymi i innymi przedmiotami wartościowymi, nie będą mogły otrzymać kredytu lub pożyczki, nie będą mogły otrzymywać ulg i świadczeń od państwa. Wydłużona zostanie także kara pozbawienia wolności (3–5 lat) dla tych, którzy unikają mobilizacji i odmawiają poddania się badaniom lekarskim. Wzrosną kary za naruszenie zasad ewidencji wojskowej, mobilizacji i służby wojskowej.
- zmniejszenie kategorii osób, które mogą uzyskać odroczenie od poboru. Odroczeniem nie będą objęte osoby z niepełnosprawnością III grupy, a także opiekunowie tych osób (dotychczas za otrzymanie odroczenia z tytułu sprawowania opieki nad współmałżonkiem (mężem) lub rodzicami z niepełnosprawnością, grupa niepełnosprawności nie miała znaczenia, obecnie odroczenie jest możliwe tylko pod warunkiem, że jest to I lub II grupa. Ponadto odroczenie w kształceniu mogą otrzymać tylko studenci studiów stacjonarnych lub zaocznych i tylko wtedy, gdy poziom ich wykształcenia, który zdobywają obecnie jest wyższy od dotychczasowego (wcześniej z poboru były zwolnione wszystkie osoby, które zdobywały wyższe wykształcenie).
Projekt ustawy nie wprowadza żadnych zmian w obowiązującej procedurze mobilizacji kobiet. Obecnie rejestracja wojskowa na Ukrainie jest obowiązkowa tylko dla kobiet posiadających specjalizację lekarską lub farmaceutyczną. Inni mogą dowolnie wpisywać się do ewidencji wojskowej. Kobiety znajdujące się w ewidencji wojskowej mogą zostać powołane do wojska na zasadzie dobrowolności.
Przypominamy, że wyżej wymienione zmiany w ustawie o mobilizacji są obecnie jedynie propozycją rządu i nie mają mocy prawnej. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że projekt ustawy ulegnie jeszcze zmianie. 28 grudnia Rzecznik Praw Człowieka Rady Najwyższej Dmytro Łubinec zauważył, że wersja ustawy przedstawiona 25 grudnia przez Gabinet Ministrów zawiera zapisy sprzeczne z Konstytucją Ukrainy. Rzecznik wyjaśnił, że w warunkach stanu wojennego państwo może częściowo ograniczyć prawa swoich obywateli, jednak podstawowe prawa człowieka, gwarantowane Konstytucją, muszą pozostać nienaruszone.
„Odbyłem małe robocze spotkanie, na którym obecni byli przedstawiciele Ministerstwa Obrony Narodowej, specjaliści naszej instytucji, którzy w trybie telefonicznym i internetowym [proponowali]kompromisy dotyczące tego, jak z jednej strony zapewnić ustawę o mobilizacji, natomiast z drugiej, aby nie łamać praw człowieka (…) wiem, że w trakcie przygotowywania tego projektu ustawy, zanim zostanie on wprowadzony na salę plenarną, odbędzie się posiedzenie komisji, będzie oddzielna ekspercka ocena ode mnie. Zadbamy o to, aby prawa były zapezpieczone, aby nie przeszkodziło to w przetrwaniu naszego państwa.” – powiedział Dmytro Łubinec w telemaratonie „Jedyni nowyny”
Anastazja Werchowecka