11 czerwca charkowski chór LGBT Queer Essence wystąpił w Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi. To jedno z wydarzeń Pride Miesiąca – miesiąca dumy LGBT w wielu krajach świata, między innymi w Ukrainie i w Polsce. Aktywiści walczą o prawa człowieka osób ze społeczności LGBTIQ+ na wiele sposobów – od petycji i projektów ustaw po kampanie informacyjne i imprezy rave. O historii charkowskiego chóru LGBT, o tym, jak inicjatywa przetrwała inwazję na pełną skalę i jak odbyły się występy w Polsce — w materiale Darii Łobanowej.
W 1975 roku w Filadelfii w USA powstał chór Anna Crusis – kobiecy feministyczny chór, którego celem było uczynienie bardziej słyszalnym głosu kobiet homoseksualnych, biseksualnych i heteroseksualnych. Pierwszy na świecie chór gejów — San Francisco Gay Men’s Chorus został założony w 1978 roku. Niecały miesiąc po pierwszej próbie chóru Harvey Milk — pierwszy jawnie homoseksualny polityk wybrany w stanie Kalifornia, został zamordowany przed ratuszem wraz z burmistrzem San Francisco George’em Moscone. Pierwszy publiczny występ chóru poświęcony był pamięci zmarłych. Niecały rok później 80 mężczyzn zebrało się w kościele na próbę przyszłego nowojorskiego gejowskiego męskiego chóru (NYCGMC). Te trzy chóry dały początek GALA Choruses – Stowarzyszeniu chórów gejowskich i lesbijskich, zrzeszającym obecnie ponad 250 chórów. Europejskie Stowarzyszenie Chórów LGBTQ+ Legato zrzesza 151 chórów, w tym 4 ukraińskie i 3 polskie. Legato co cztery lata organizuje chóralny festiwal Various Voices, za każdym razem w nowym europejskim mieście. W tym roku gospodarzem festiwalu jest włoska Bolonia. Charkowski Queer Essence jest jednym z dwóch chórów reprezentujących Ukrainę. Po drodze do Włoch chór wystąpił w Łodzi.
Chór Queer Essence Choir powstał jesienią 2019 roku w Charkowie.
– Po rozpadzie pierwszego charkowskiego chóru LGBT Dorothy’s Friends bardzo brakowało muzycznej aktywności, więc wspólnie z Maksem Neblijenko postanowiliśmy stworzyć własny chór. Rekrutacja została ogłoszona w sieciach społecznościowych i na testowej próbie zebrało się aż 20 chętnych. Nazwa została wybrana przez początkowy skład nieco później. Wszyscy uczestnicy przedstawili swoje propozycje, a następnie wybrali tę, która najbardziej im się podobała. Właściwie nazwa mówi sama za siebie – mówi współzałożycielka chóru Julia Bereżna.
W ciągu następnych dwóch lat występy chóru można było oglądać na wielu akcjach na rzecz praw człowieka: marszach kobiet, imprezach charkowskiej Parady Równości, wiecach i performansach domagających się równości małżeństw, pod rosyjskim konsulatem w przededniu inwazji na pełną skalę.\
Inwazja na pełną skalę rozproszyła chórzystów po całym świecie, ale większość członków chóru pozostaje w Ukrainie – między innymi na terenach tymczasowo okupowanych.
– Niestety, z kilkoma uczestniczkami nie mamy obecnie kontaktu, ale mamy nadzieję, że jest to tymczasowe – mówi Julia. Domy samej Julii oraz jej siostry i partnerki w chórze Ołeny Kostiuk znajdują się na Horyzoncie, najbardziej wysuniętej na wschód dzielnicy Charkowa. W wyniku walk na obrzeżach miasta, które toczyły się w lutym i marcu 2022 roku, wybite zostały okna i zniszczone elewacje okolicznych wieżowców, a na podwórkach nadal stoją zniszczone samochody. Mieszkania dziewcząt cudem ocalały – w niektórych miejscach poodpadały tynki, stłukły naczynia w szafkach. Ratując siebie i swoje dzieci przed wojną, siostry wyjechały do Polski do Pabianic. Inna członkini chóru – Olia Szczebłykina mieszka obecnie we Wrocławiu.
.Przebywając w Polsce, chórzystki nie zarzuciły inicjatyw wolontariatu w Ukrainie: w kwietniu 2022 roku, podczas wspólnego występu na Placu Zamkowym w Warszawie, przedstawicielki trzech charkowskich chórów Dorothy’s Friends, Queer Essence i Chór Samotnych Serc Sierżanta Peppera zebrały środki na organizację „Pomoc. Charków”, która dostarcza żywność i lekarstwa najsłabiej chronionym kategoriom ludności Charkowa i regionu.
– Na początku, jak wielu Ukraińców przebywających na przymusowej emigracji, w ogóle nie wiedziałyśmy, jak dalej żyć. Ale zrozumienie, że chór jest częścią naszej egzystencji, że nie można po prostu wszystkiego porzucić, dało siłę do podjęcia prób. Spotykaliśmy się online dwa razy w tygodniu i kilka razy w częściowym składzie we Wrocławiu – opowiada Julia.
– Obecnie ukraińska społeczność LGBTQ+ stoi przed nowymi wyzwaniami, a my językiem muzyki głośno o nich przypominamy – dodaje Ołena, – Związki partnerskie osób tej samej płci i prawo do sprawiedliwości w czasie wojny są ważniejsze niż kiedykolwiek i niestrudzenie o tym mówimy.
Aby zebrać się w Polsce, chórzystki dosłownie gromadziły pieniądze z całego świata. Dzięki wsparciu dużej liczby nieobojętnych osób i organizacji udało się sprowadzić do Łodzi uczestników z Ukrainy. Koncert w Centrum Dialogu im Marka Edelmana odbył się przy wsparciu Fabryki Równości – – łódzkiej organizacji, która od 2009 roku organizuje kulturalno-edukacyjne projekty, promujące akceptację osób nieheteroseksualnych i transpłciowych oraz równość i walkę z dyskryminacją.
Koncert zespołu rozpoczął utwór „Noise” grupy Go_A, znanej całemu światu z Eurowizji 2021. Zagrano piosenki wykonawców Kovacsa i Måneskina, ukraińską ludową kołysankę „Oi chodyt son” oraz dwie kompozycje chórzystki Oli Szczebłykinoji – „Paruboczok” i „Dance with me”. Szczególne wrażenie na publiczności zrobiła piosenka „Oi poleczko pole”, uzupełniona historią ukraińskiej pary gejów, która od 2014 roku broniła ziem obwodu donieckiego. Po śmierci partnera, żołnierz postanowił ujawnić się przed rodzicami, ale ta historia nie miała szczęśliwego zakończenia: rodzina wyparła się syna, a on został sam ze swym bólem. „Nad bogatym synem płacze cała rodzina, a nad sierotą – młody chłopczyna” – chórzyści zmienili tradycyjny tekst, dedykując kompozycję żołnierzom LGBT, którzy bronią Ukrainy przed rosyjskimi najeźdźcami.
Pochodzący z Charkowa Wład, który jeszcze przed rozpoczęciem pełnowymiarowej inwazji rozpoczął studia podyplomowe na Katolickim Uniwersytecie w Leuven w Belgii, mieszka i pracuje w Brukseli, skąd przyjechał na koncert do Łódzkiego Centrum Dialogu.
– Śpiewam w dwóch chórach LGBT – w Brukseli w Sing out Brussels i w charkowskim Queer Essence. Śpiewałem dzisiaj w Łodzi zaraz po wielkim koncercie w Brukseli i bardzo przeżywałem. Ale śpiewanie ze „swoimi” jest o wiele lepsze, nawet biorąc pod uwagę, że charkowski chór jest mniejszy, a nasze próby odbywały się online. Była w tym jakaś magia i wszystko było bardzo dobrze. Wciąż jest dużo do zrobienia, ale energia była niesamowita. Śpiewanie sprawiło mi wiele przyjemności i nie mogę się doczekać festiwalu we Włoszech, aby reprezentować nasze miasto– dzieli się wrażeniami z występu.
Członkini chóru Ołena Kostiuk z optymizmem patrzy w przyszłość:
– Na razie trudno przewidzieć, jak potoczą się losy chóru po zwycięstwie Ukrainy, ale z wielką nadzieją snujemy plany na przyszłość. Obecnie mamy kilka pomysłów na aranżacje – od światowej klasyki po najnowszy ukraiński rap.
Daria Łobanowa