Już ponad rok obowiązuje w Polsce ustawa z dnia 15 czerwca 2012 roku o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Wbrew przepisom – to znaczy bez ważnej wizy lub karty pobytu).
Powyższa ustawa jest przeniesieniem do polskiego prawa przepisów odpowiedniej dyrektywy unijnej (2009/52/WE). Ma ona za cel zmniejszenie zjawiska zatrudniania osób, które nie mają w Polsce legalnego pobytu. Wprowadza ona szereg rozwiązań, m.in.:
1) nowe obowiązki pracodawcy przyjmującego cudzoziemca do pracy,
2) nowe kary za zatrudnianie nieudokumentowanego cudzoziemca,
3) (co ważne dla pracowników) ułatwienia przy odzyskiwaniu należnego wynagrodzenia – w sytuacji, gdy pracodawca odmawia jego wypłaty.
I. Najważniejszy nowy obowiązek pracodawcy to konieczność zażądania od cudzoziemca przyjmowanego do pracy przedstawienia ważnej wizy lub karty pobytu. Co więcej, jest on zobowiązany do przechowywania przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca kopii tego dokumentu. W ten sposób pracodawca „zabezpiecza” się przed zatrudnianiem osób nieudokumentowanych, także w przypadku kontroli Straży Granicznej lub Państwowej Inspekcji Pracy. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy wiedział on, że wiza lub karta pobyty były sfałszowane.
II. Pracodawca, który zatrudnia nieudokumentowanych cudzoziemców, naraża się na poważne kary. Powierzenie pracy jednej osobie dorosłej na krótszy czas uważa się jeszcze za „zwykłe” wykroczenie, takie jak w przypadku zatrudniania osób o legalnym statusie w Polsce, ale pracujących bez wymaganego zezwolenia na pracę (kara pomiędzy 3000 a 5000 złotych). Jednakże w przypadku:
a) zatrudniania przez firmę jednej osoby dorosłej przez dłuższy czas, lub
b) zatrudniania przez firmę lub przez osobę fizyczną jednocześnie większej ilości osób niemających prawa do legalnego pobytu w Polsce, lub
c) zatrudniania jednej osoby, ale mającej poniżej 18 lat,
traktuje się już jako przestępstwo, opisane w art. 9 wspomnianej ustawy. W tym wypadku, w teorii można otrzymać karę grzywny nawet powyżej miliona złotych (choć w praktyce jest ona dużo mniejsza), lub też być skazanym na wykonywanie darmowych prace na cele społeczne.
Jeszcze poważniej sprawa wygląda przy zatrudnianiu nieudokumentowanego cudzoziemca w warunkach szczególnego wykorzystania (wpływających na zdrowie lub bezpieczeństwo pracownika), a także cudzoziemca będących ofiarą handlu ludźmi. W takim wypadku grozi kara do trzech lat więzienia. Warto też wspomnieć, że Sąd, wydając wyrok skazujący, może dodatkowo zabronić dostępu do środków publicznych (np. dofinansowania z funduszy unijnych), a nawet nakazać zwrot takich środków, uzyskanych przez firmę w ciągu ostatniego roku.
III. W przypadku, gdy pracodawca nie wypłaca należnego wynagrodzenia, pracownik może wnosić pozew do sądu pracy z żądaniem wypłaty pensji, nawet gdy przebywa on w Polsce bez ważnej wizy lub karty pobytu. Co bardzo ważne, wspomniana ustawa przewiduje domniemanie trzymiesięcznego okresu pracy, a także wysokości pensji na poziomie minimum krajowym (obecnie 1600 złotych brutto). Tak więc, jeżeli nieudokumentowany pracownik pracował więcej trzy miesiące lub za większym wynagrodzeniem, będzie musiał(-a) przedstawić sądowi na to dowody. Ale z kolei, jeżeli pracodawca będzie twierdził, że okres pracy trwał krócej niż trzy miesiące, to on będzie musiał przedstawić silne dowody na to, że okres ten rzeczywiście był krótszy. Jest to kolejna swego rodzaju „sankcja” za zatrudnianie nieudokumentowanych cudzoziemców, ale też przede wszystkim pomoc w odzyskiwaniu należnego wynagrodzenia dla osób, którym często trudno jest udowodnić przed sądem, na jakich warunkach i przez jaki okres wykonywały pracę.
Trzeba jednak pamiętać, że każda osoba, przebywająca bez ważnej wizy lub karty pobytu, naraża się na wydalenie. Ponadto, za nielegalne wykonywanie pracy grozi kara finansowa (o czym niżej). Jednakże, gdy nieudokumentowany pracownik złoży pozew do sądu, może on prosić Wojewodę (urząd przy ul. Długiej 5) o szczególny rodzaj zezwolenia na zamieszkanie w Polsce – na czas trwania postępowania sądowego (maksymalnie do trzech miesięcy, ale z możliwością ponownego starania się o te zezwolenie). Dotyczy to zwłaszcza osób małoletnich lub zatrudnionych w warunkach szczególnego wykorzystania. Warto zatem walczyć o swoje prawa.
Na koniec warto dodać kilka uwag.
1) praktycznie wszystkie powyższe rozważania dotyczą powierzania pracy nieudokumentowanym cudzoziemcom, ale tylko tym, którzy nie są obywatelami państw Unii Europejskiej (w tym Polski), Szwajcarii, Norwegii, Islandii, Lichtensteinu, a także członków ich rodzin, nawet jeżeli ci ostatni pochodzą spoza wymienionych wyżej krajów (np. obywatelka Wietnamu będąca żoną Polaka, której pobyt w Polsce jest nieuregulowany, a której pracodawca nie wypłacił wynagrodzenia, nie może liczyć na ww. trzymiesięczne domniemanie).
2) pracodawcy zatrudniający cudzoziemców z tak zwanych krajów trzecich, którzy przebywają w Polsce legalnie, ale nie posiadają wymaganego zezwolenia na pracę, także narażają się na kary – choć niższe, opisane przede wszystkim w ustawie z dnia z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.
3) trzeba dodać, że także sami cudzoziemscy pracownicy (zarówno ci niemający w Polsce legalnego pobytu, jak i ci z ważną wizą bądź kartą pobytu, ale pracujący bez wymaganego zezwolenie na pracę) mogą zostać ukarani grzywną od 1000 do 5000 złotych. Warto jednak zaznaczyć, że karę nakłada inny sąd niż ten, w którym toczy się ewentualne postępowanie o wypłatę należnego wynagrodzenia.
Powyżej opisano najważniejsze zapisy ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Sama ustawa zawiera jeszcze kilka nowych, istotnych elementów, m.in. zapis o odpowiedzialności finansowej wykonawcy w przypadku, gdy podwykonawca nie wypłacił należnego wynagrodzenia zatrudnionym przez siebie nieudokumentowanym cudzoziemcom, albo też zapis o ściślejszej współpracy pomiędzy Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a Strażą Graniczną i Państwową Inspekcją Pracy. Warto zatem zwracać szczególną uwagę na kwestię legalności pobytu w przypadku zatrudnianiu cudzoziemców, a także na spełnianie ustawowych obowiązków pracodawcy, w tym odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne (ZUS).
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej jest organizacją pożytku publicznego bezpłatnie pomagającą cudzoziemcom już od 8 lat. Zapraszamy do naszego biura w Warszawie wszystkich, którzy chcieliby skorzystać z pomocy naszych prawników, specjalizujących się w prawie dot. cudzoziemców (w tym prawach pracowników), a których nie stać na płatnego pełnomocnika.
Nasz adres: ul. Siedmiogrodzka 5/51, Warszawa, tel. 22 629 56 91.
http://interwencjaprawna.pl/cic/
Godziny przyjęć:
poniedziałek, wtorek, czwartek i piątek godz. 10-16,
środa godz. 10-19.
Michał Górski
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej