Od grudnia 2022 roku Ukraińcy, którzy uciekając przed wojną znaleźli schronienie w Polsce, borykają się z problemem omyłkowego pozbawienia statusu UKR, uprawniającego do opieki medycznej, ulg i świadczeń socjalnych na podstawie specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy. W ostatnich miesiącach coraz częstsze są przypadki utraty wypłat, w tym w ramach programu „Rodzina 500+”, nawet w przypadku posiadania ważnego statusu.
Status UKR (PESEL) – jest to status prawny cudzoziemca (Ukraińca), który oznacza otrzymanie ochrony czasowej w Polsce. Mogą go otrzymać osoby, które przybyły do Polski w związku z toczącą się pełnowymiarową wojną w Ukrainie, czyli po 24 lutego 2022 roku. Posiadanie statusu UKR umożliwia Ukraińcom podjęcie pracy, bezpłatne korzystanie z usług medycznych czy pomoc socjalną. Zgodnie z informacją Ambasady Ukrainy w Polsce z dnia 20 grudnia 2022 roku, jedyną przyczyną pozbawienia statusu UKR jest art. 11 ust. 2 „Ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa” , czyli przebywania poza terytorium Polski dłużej niż miesiąc. Wszelkie inne podstawy do anulowania takiego statusu są bezprawne.
Spełnienie tego wymogu nie jest jednak gwarancją zachowania statusu. Rzecznik Praw Obywatelskich Marcin Wiązek w piśmie do Pełnomocnika Rządu ds. uchodźców wojennych z Ukrainy Pawła Szefernakera, z dnia 8 marca 2023 roku, zwraca uwagę na to, że problem zmiany statusu UKR na status NUE (status oznaczający utratę praw przewidzianych specjalną ustawą o pomocy obywatelom Ukrainy), dotyczy nie tylko osoby, które opuściły terytorium Polski na okres nieprzekraczający ustawowo określonego miesiąca, ale także tych, które nieprzerwanie przebywają na terytorium Polski.
„Przyczyną błędnej zmiany statusu UKR na NUE może być fakt, że funkcjonariusze Straży Granicznej rejestrują datę wyjazdu obywateli Ukrainy z Polski, natomiast daty powrotu już nie. Z komunikatu opublikowanego w dniu 27 stycznia br. przez Straż Graniczną wynika, że wracając do Polski, obywatele Ukrainy powinni podczas odprawy paszportowej informować funkcjonariuszy Straży Granicznej o zamiarze wjazdu do Polski w związku z korzystaniem z uprawnień z ochrony czasowej oraz każdorazowo okazać dokument elektroniczny diia.pl w celu uniknięcia utraty statusu UKR. Wskazano, że wjazd na terytorium Polski bez poinformowania o ww. okoliczności lub bez okazania dokumentu elektronicznego diia.pl może spowodować, iż dane cudzoziemca nie zostaną ujęte w rejestrze obywateli Ukrainy. Uchodźcy wojenni z Ukrainy mogą nie zdawać sobie sprawy z istnienia takiego obowiązku, zwłaszcza że nie wynika on wprost z obowiązujących przepisów prawa, a jest praktyką stosowaną przez funkcjonariuszy Straży Granicznej” – napisano we wspomnianym piśmie.
4 czerwca 2023 roku zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Valeri Vachev ponownie zwrócił się do ministra Szefernakera w tej sprawie, o ile poprzednie pismo pozostało bez odpowiedzi. Stanem na 9 lipca, brak informacji o otrzymaniu odpowiedzi na powtórny wniosek Rzecznika.
Jak uchronić się przed utratą statusu UKR? Jak odnowić utracony status i świadczenia socjalne? Jak udowodnić, że utrata statusu i/lub świadczeń nastąpiła przez pomyłkę? O odpowiedzi na te ważne i szczególnie aktualne w okresie wakacji i urlopów pytania zwróciliśmy się do koordynatorki infolinii i punktu konsultacyjnego Fundacji „Ukraiński Dom” Oksany Pestrykowej.
Pierwsza i główna rada to przestrzeganie wymogów obowiązujących przepisów, czyli nie opuszczanie terytorium Polski na dłużej niż 30 dni. Jeśli okres pobytu poza Polską przekroczy ustawowe limity, traci się status UKR oraz związane z nim świadczenia i płatności. W razie potrzeby (np. jeśli osoba wróciła do domu, ale w związku z eskalacją działań wojennych chce ponownie otrzymać w Polsce ochronę czasową), status UKR można odzyskać, składając indywidualny wniosek do urzędu miasta lub gminy.
Przechodząc kontrolę paszportową przy powrocie do Polski z Ukrainy lub państwa trzeciego należy niezwłocznie dostarczyć pracownikom Służby Granicznej dokument elektroniczny Diia.pl wraz z paszportem zagranicznym, a także ustnie oświadczyć, że wjeżdża się do Polski korzystając z prawa do ochrony czasowej w związku z wojną. Nawet jeśli jesteście oficjalnie zatrudnieni w Polsce, jako powód wjazdu musi być oznaczona konkretnie ochrona czasowa. Dokładnie takich rad udzielają w przedstawiciele Służby Granicznej w oficjalnych odpowiedziach na indywidualne zapytania obywateli:
W przypadku, gdy status UKR został anulowany przez pomyłkę, należy skontaktować się z najbliższym urzędem miasta lub gminy, który zajmuje się nadawaniem PESEL, z wnioskiem o przywrócenie statusu. W takim przypadku konieczne jest potwierdzenie pobytu na terytorium Polski w deklarowanym okresie. Takim potwierdzeniem może być stempel potwierdzający przekroczenie granicy w paszporcie zagranicznym, odpowiedź Straży Granicznej na wniosek (list lub e-mail na adres przejścia granicznego, przez które ostatnio wjechało się do Polski, z prośbą o potwierdzenie daty przekroczenia granicy), zaświadczenie z miejsca zatrudnienia lub nauki (w przypadku potwierdzenia pobytu dziecka na terytorium Polski należy uzyskać zaświadczenie od dyrekcji szkoły lub przedszkola), zaświadczenia lekarskie i wypisy.
Wśród problemów przedstawionych przez Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich jest ponowne nadanie statusu UKR zamiast jego odnowienia. Oznacza to, że status nadawany jest od dnia złożenia wniosku, w związku z czym ulgi i świadczenia za okres od dnia utraty statusu do jego ponownego odzyskania nie mogą być przyznane. Aby uniknąć takiej sytuacji, składając wniosek do urzędu miasta lub gminy, należy podkreślić, że ubiegamy się konkretnie o odnowienie statusu, a także dokładnie sprawdzić wydane dokumenty.
Aby przywrócić świadczenia socjalne w ramach programu „Rodzina 500+”, po otrzymaniu zaświadczenia o przywróceniu statusu UKR z urzędu miasta lub gminy, należy zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych [ZUS – autor] z wnioskiem o przywrócenie świadczeń. Można to zrobić osobiście lub online na osobistym koncie na stronie internetowej zus.pl.
Przedstawiciele Straży Granicznej informują, że potwierdzenie terminowego powrotu do Polski, jak również informacja o przywróceniu statusu UKR, składane są do rejestru państwowego odręcznie, co zajmuje trochę czasu. W związku z tym zaleca się osobisty kontakt z ZUS w celu sprawdzenia, czy wprowadzone zmiany pojawiły się w rejestrze.
Sprawdzić swój status można pod linkiem.
Przypominamy, że Punkt Konsultacyjny Fundacji Ukraiński Dom udziela porad w zakresie legalności pobytu; wsparcia w rozwiązywaniu spraw administracyjnych; legalności zatrudnienia i zagadnień związanych ze specyfiką polskiego rynku pracy; sfery edukacji; dostępu do usług medycznych; kompleksowego wsparcie osób w sytuacjach kryzysowych; mieszkań i specyfiki polskiego rynku nieruchomości; działalności Domu Ukraińskiego w Warszawie; ogólnych informacji dotyczących spraw życia codziennego.
Indywidualne porady można uzyskać w Warszawie pod adresem – ul. Generała Władysława Andersa 29. Można również zadawać pytania pisząc na e-mail [email protected], lub dzwoniąc na infolinię pod numerem +48 727 805 764 (dostępny na całym terytorium Polski i poza jej granicami)
Przygotowała Daria Łobanowa