Urząd do Spraw Cudzoziemców opublikował komunikat w sprawie rozpatrywania spraw o udzielenie ochrony międzynarodowej obywatelom Ukrainy płci męskiej. Jak podkreślają w urzędzie, od połowy 2023 roku można zaobserwować znaczący wzrost liczby wniosków o nadanie statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej w kraju, zwłaszcza wśród mężczyzn z Ukrainy. Powodem tego może być wprowadzenie przez Ukrainę nowych wymogów dla mężczyzn chcących otrzymać ukraiński paszport, a mianowicie aktualizacji danych w systemie „Rezerwa+”. Urząd podkreśla, że obawa przed mobilizacją i wypełnianiem innych obowiązków obywatelskich wobec państwa nie jest powodem do udzielenia ochrony międzynarodowej.
Jak podaje Urząd ds. Cudzoziemców, pomimo wprowadzenia specjalnej ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy uciekającym przed wojną po rozpoczęciu pełnowymiarowej rosyjskiej inwazji, w Polsce wzrosła liczba osób chcących otrzymać ochronę międzynarodową. W związku z tym czas oczekiwania na rozpatrzenie sprawy ulega wydłużeniu i wynosi obecnie około 15 miesięcy.
Ochrona międzynarodowa – co to jest i jaka jest jej specyfika?
Ochrona międzynarodowa jest nadawana w Polsce na podstawie ustawy z 2023 roku i przewiduje udzielenie cudzoziemcowi statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej.
– Obywatele Ukrainy najczęściej otrzymują ochronę uzupełniającą. Większość z tych, którzy przybyli do Polski z powodu wojny, choć mogliby nazwać siebie uchodźcami, formalnie nimi nie byli i nie mogą być. Status uchodźcy jest przyznawany wyłącznie osobom, którzy są zagrożeni ze strony ich państwa, na przykład prześladowaniami z powodu przekonań religijnych, politycznych lub innych. Jednocześnie większość obywateli Ukrainy ma zapewnioną dodatkową ochronę, gdyż państwo ukraińskie nie jest w stanie w 100% uchronić ich przed wojną. Dlatego w każdym kraju Unii Europejskiej Ukraińcy mogą otrzymać tego typu ochronę – wyjaśnia w komentarzu dla „Naszego Wyboru” koordynatorka infolinii i punktu konsultacyjnego Ukraińskiego Domu w Warszawie Oksana Pestrykowa.
W Urzędzie podkreślają, że składając wniosek o uzyskanie ochrony międzynarodowej, takiej osobie odbiera się posiadane przez nią dokumenty podróży (na przykład ważny paszport ukraiński).
– Oznacza to, że w praktyce dana osoba nie może przez dłuższy czas opuścić kraju pobytu, ponieważ rozpatrywanie takich spraw trwa sześć miesięcy lub dłużej. Ponadto, gdy dana osoba otrzyma status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, nie może już wyjeżdżać do kraju z którego pochodzi. A wiemy, że Ukraińcy często wracają do domu i tymczasowa ochrona z Polski (PESEL UKR) daje im taką możliwość – podkreśla Oksana Pestrykowa.
Kolejna rzecz, o której należy pamiętać przy przygotowywaniu dokumentów do uzyskania ochrony międzynarodowej, jest to, że uzyskanie tej formy ochrony anuluje status PESEL UKR posiadany przez obywateli Ukrainy szukających schronienia w Polsce przed pełnowymiarową inwazją Rosji.
– Wnioski o ochronę międzynarodową często składają osoby, które słyszały o tymczasowych świadczeniach finansowych w trakcie posiadania tego statusu, ale nie zdają sobie sprawy, że jednocześnie ze zmianą statusu tracą wszelkie możliwości uzyskania tymczasowej ochrony na podstawie specjalnej ustawy o pomocy obywatelom Ukrainy (status PESEL UKR), w szczególności dostęp do państwowej medycyny – wyjaśnia w komentarzu dla „Naszego Wyboru” Ołeksandr Pestrykow, przedstawiciel działu monitoringu i rzecznictwa Ukraińskiego Domu w Warszawie.
Ochrona międzynarodowa jako sposób legalizacji i otrzymania paszportu
Jak podkreślają w urzędzie, z ich obserwacji wynika, że wielu ukraińskich wnioskodawców postrzega procedurę uzyskania ochrony międzynarodowej jako szybki sposób na zalegalizowanie swojego pobytu. Jak jednak podkreśla Oksana Pestrykowa: – To, że obywatele Ukrainy mają obecnie dość szeroki wybór sposobów legalizacji pobytu w Polsce (ochrona tymczasowa, ochrona międzynarodowa, standardowe procedury), nie oznacza, że wszystkie te metody są dla nich dostępne lub rozwiązują ich problemy.
Urząd ds. Cudzoziemców zwraca również uwagę na doradztwo pośredników, którzy oferują obywatelom Ukrainy pomoc w wyrobieniu ochrony międzynarodowej. „Można także zaobserwować niepokojącą aktywność niektórych pełnomocników, przekonujących, że jest to najlepsza droga legalizacji pobytu w Polsce. Zjawisko to należy postrzegać jako nadużycie funkcjonującego w Rzeczypospolitej Polskiej systemu ochrony międzynarodowej, co w wypadku negatywnego rozstrzygnięcia może skutkować konsekwencjami w zakresie legalności pobytu, a nawet spowodować konieczność rozważenia zobowiązania do powrotu do państwa pochodzenia” – podkreślają w urzędzie.
„Obecnie obserwujemy tendencję, w której wielu pośredników i blogerów rzeczywiście reklamuje ochronę międzynarodową jako taką standardową procedurę legalizacji, która może rozwiązać problem uzyskania paszportu. Czy tak jest w rzeczywistości? NIE.
Jeśli dana osoba ubiega się o status uchodźcy, wówczas otrzymuje tak zwany paszport genewskiPaszport genewski lub tymczasowy dokument podróży dla cudzoziemca/dokument podróży dla cudzoziemca to dokument podróży wydawany uchodźcy przez państwo, w którym przebywa, aby umożliwić wyjazd za granice tego państwa i powrót do niego., ale nie paszport swojego kraju. Jeżeli więc dana osoba otrzyma ochronę uzupełniającą, to w tej sytuacji może również otrzymać tymczasowy dokument podróży dla cudzoziemca. Jednak w ustawie zaznaczono, że może jedynie otrzymać, a nie że jest to zagwarantowane. W sytuacji, gdy wielu obywateli Ukrainy uzyskało ochronę uzupełniającą, wraz z tym wpadli w pułapkę – Urząd ds. Cudzoziemców informuje ich, że nie widzi powodu, aby wydawać im tymczasowy dokument podróży, skoro nie mają problemu ze skontaktowaniem się z konsulatem Ukrainy i otrzymaniem ukraińskiego paszportu. Konsulat z kolei nie przyjmuje wniosków paszportowych od mężczyzn, którzy nie uaktualnili swoich danych w „Rezerwie+”. W takiej sytuacji człowiekowi zostaje ochrona międzynarodowa, ale nie ma paszportu/dokumentu podróży cudzoziemca, o który ubiegał się w ramach tego typu ochrony – wyjaśnia Oksana Pestrykowa.
Ochrona międzynarodowa jako sposób na uniknięcie aktualizacji danych wojskowych
Jak do tej pory najczęstszym problemem, z jakim spotykają się obywatele Ukrainy przy legalizacji pobytu w Polsce, jest ograniczenie w wydawaniu paszportów mężczyznom w wieku poborowym. Należy przypomnieć, że 18 maja 2024 roku weszły w życie zmiany do prawa Ukrainy o mobilizacji, które przewidują obowiązkową rejestrację wojskową dla mężczyzn przebywających za granicą. W przypadku braku wojskowych dokumentów rejestracyjnych obywatelom Ukrainy może zostać odmówiona większość usług konsularnych, na przykład wydanie nowego paszportu lub dowodu osobistego. Dotyczy to przetwarzania dokumentów zarówno w placówkach konsularnych, jak i w oddziałach Przedsiębiorstwa Państwowego „Dokument”. W tym samym czasie uruchomiono specjalną aplikację mobilną „Rezerwa +” , na której można zdalnie zaktualizować swe wojskowe dane ewidencyjne. Zrobić to można także osobiście w przedstawicielstwach dyplomatycznych Ukrainy za granicą – w oddziale konsularnym ambasady w Warszawie lub w konsulatach.
– Kiedy wprowadzono „Rezerwę +” i niektórzy mężczyźni mieli problemy z paszportami, zaczęli – niektórzy z własnej inicjatywy, niektórzy za radą pośredników – starać się o ochronę międzynarodową, aby uzyskać polski dokument podróży, tak zwany dokument podróży dla cudzoziemca. Najczęściej argumentem takich ludzi było to, że konsulat albo Przedsiębiorstwo Państwowe „Dokument” nie może wydać mu paszportu, a on nie może wrócić do Ukrainy, bo trwa wojna i grozi mobilizacja – wyjaśnia Ołeksandr Pestrykow.
W Urzędzie do Spraw Cudzoziemców zaznaczają, że znaczną część osób ubiegających się o ochronę międzynarodową stanowią obywatele Ukrainy, „którzy boją się wojny jako takiej i mobilizacji na terytorium Ukrainy”. „Należy podkreślić, że strach przed mobilizacją i wykonywaniem innych obowiązków obywatelskich nie jest, co do zasady, przesłanką uzasadniającą nadanie statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej” – podkreślają w urzędzie.
Jak od tej pory Urząd do Spraw Cudzoziemców będzie rozpatrywał wnioski Ukraińców odnośnie ochrony międzynarodowej?
Jak informuje Urząd ds. Cudzoziemców: „Wnioski o udzielenie ochrony międzynarodowej rozpatrywane są indywidualnie, w oparciu o aktualne informacje dotyczące bezpieczeństwa na całości terytorium Ukrainy i w poszczególnych jej obwodach, działań władz Ukrainy w zakresie przeciwdziałania skutkom wojny dla ludności cywilnej oraz możliwości korzystania z praw obywatelskich, możliwości przemieszczania się i korzystania z usług publicznych.
Analiza informacji dotyczących terytorium Ukrainy prowadzi do wniosku, że część jej obwodów jest dobrze zabezpieczona przed skutkami wojny, działają wszystkie służby publiczne, dobrze rozwinięte są usługi i handel, prawidłowo działa transport, istnieje wolność przemieszczania się i osiedlania w wybranych przez obywateli tego państwa miejscach.
W związku z powyższym, każde postępowanie w sprawie udzielenia ochrony międzynarodowej, także wobec obywatela Ukrainy, prowadzone jest w sposób, który ma na celu weryfikację tego, czy wnioskodawca żywi określone, indywidualne i obiektywnie uzasadnione obawy przed powrotem do kraju pochodzenia z powodu grożących w nim prześladowań lub czy dotyczy go rzeczywiste i bezpośrednie ryzyko doznania poważnej krzywdy w kraju pochodzenia. Wszyscy ubiegający się o udzielenie ochrony międzynarodowej cudzoziemcy będą podlegali przesłuchaniu w Urzędzie do Spraw Cudzoziemców, w czasie którego będą zobowiązani do szczegółowego przedstawienia powodów ubiegania się o jej udzielenie”.
– Sytuacje mogą być różne. Rzeczywiście, są osoby, którym może przysługiwać status uchodźcy lub ochrona uzupełniająca w Polsce. Paszport nie zawsze jest głównym celem przygotowania dokumentów do uzyskania ochrony międzynarodowej. Jeśli jednak mówimy o większości obywateli Ukrainy, którzy mają problem z otrzymaniem paszportu, to jedynym sposobem rozwiązania tego problemu jest aktualizacja danych w „Rezerwie+” – podsumowuje Oksana Pestrykowa.