Warszawska ukrainistyka to jeden z najstarszych i najważniejszych ukrainoznawczych ośrodków za granicą. Od ponad 70 lat kształcą się tu specjaliści, którzy badają i rozpowszechniają na świecie wiedzę o Ukrainie. Przez cały ten czas pracownicy Katedry, jej studenci i absolwenci odpowiadają na społeczne zapotrzebowanie, pracują nad rozwiązywaniem ważnych dla rozwoju współpracy polsko-ukraińskiej problemów.
„Nasz Wybir” rozmawiał z Katarzyną Jakubowską-Krawczyk, kierowniczką Katedry Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego, o tym, co ukrainistyka oferują dziś swoim studentom i jak odpowiada na współczesne wyzwania, a także o kultywowaniu tradycji, znaczących osiągnięciach, nowych kierunkach studiów i tegorocznej rekrutacji.
Zeszłego lata państwa Katedra obchodziła siedemdziesiątą rocznicę istnienia, odbyła się wówczas duża konferencja. Z jednej strony mówimy o długiej historii, z drugiej – istnieje potrzeba sprostania współczesnym wymaganiom studentów, pracodawców i w ogóle potrzebom społecznym. Jak łączycie w swojej pracy tradycję z wyzwaniami dnia dzisiejszego?
Jesteśmy pewni, że tradycja to nasze bogactwo. Pracownicy Katedry, pracujący dla nas badacze, od zawsze starali się łączyć nie tylko badania, nie tylko kształcenie studentów, ale także popularyzację ukraińskiej kultury i nauki w Polsce i Europie. Byli też zawsze gotowi do poruszania ważnych kwestii społecznych. Wydaje mi się, że nasze podejście do nauczania różni się nieco od tego, jakie panuje na ukraińskich studiach w Ukrainie. Tam jest to ściśle powiązane z filologią. Tutaj oczywiście również istnieje ten związek, ale nie tylko. Jeśli spojrzymy na naszą działalność w latach 80. i na początku 90. zauważymy, że Katedra zajmowała się wszystkimi ważnymi dla ówczesnego społeczeństwa tematami.
Wydawane w tym czasie przez Katedrę „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” poruszały ważne dla ukraińskiego i polskiego społeczeństwa zagadnienia historyczne, polityczne i inne. Kontynuujemy tę pracę. Obecnie wydajemy dwa czasopisma: „Studia Ucrainica Varsoviensia” i „Studia Polsko-Ukraińskie”. Nasi absolwenci zazwyczaj nie zostają nauczycielami języka i literatury ukraińskiej. Pracują w organizacjach pozarządowych, w administracji, dyplomacji, biurach tłumaczeń, instytucjach kultury, biznesie czy dziennikarstwie. Powiedziałabym: idą w świat, żeby szerzyć ukraińską kulturę, literaturę, język, promować ukraińskie tradycje. Musimy także tak formować program, aby nasi studenci mogli rzeczywiście efektywnie pracować.
Rzeczywiście, patrząc na tegoroczny program, zauważyłam, że jest wiele różnych tematów. Na przykład zainteresowała mnie „dyplomacja kulturalna”, którą Pani wykłada. Czy może Pani bardziej szczegółowo opisać główne kierunki, w jakich odbywa się nauczanie?
Na studiach licencjackich oferujemy studia ukrainistyczne z językiem angielskim, ponieważ doskonale rozumiemy, że nasi absolwenci potrzebują dobrej znajomości języka angielskiego, aby skutecznie działać na rzecz promocji ukraińskiej kultury, języka i literatury. Po ukończeniu studiów nasi studenci często pracują nie tylko w Polsce, ale także w krajach Unii Europejskiej i innych częściach świata. Myślę, że specjalnością wydziału, w porównaniu do innych studiów ukrainistycznych, jest to, że studenci ostatniego roku mają możliwość zdobycia dodatkowej specjalizacji. Mogą wybrać jeden z dwóch modułów. Pierwszy jest związany z administracją i dyplomacją, drugi z pracą w mediach.
Jeśli mówimy o dyplomacji kulturalnej, o której Pani wspomniała, bardzo ważne, aby dziś pracować w tym kierunku. Wiemy, że uczelnie nie zawsze kojarzą się z dyplomacją kulturalną. Przypominam sobie niedawną dyskusję w Paryżu podczas European Narratives and Identity: Ukraine – A New Perspective (Międzynarodowa konferencja naukowa „European Narratives and Identity: Ukraine – A New Perspective” odbyła się w dniach 25-27 czerwca w Paryżu, w ramach projektu Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej (NAWA), 4EU+ for Ukraine II, której koordynatorem jest Uniwersytet Warszawski. Uczestnicy konferencji dyskutowali nad narracjami tożsamości ukraińskiej w dyskursie publicznym, przekładami literatury ukraińskiej na języki świata, wojennymi dyskursami, polityką językową, problemami pamięci i dekolonizacji, konstruowaniem tożsamości w literaturze, a także zagadnieniami dyplomacji kulturalnej i dekonstrukcji stereotypów).
Niektórzy uważają, że nad takimi zagadnieniami powinni pracować wyłącznie dyplomaci. Jednak w rzeczywistości tak nie jest. Można spojrzeć na tradycję USA, gdzie już w latach 50. zaczęto pracować w kierunku „science diplomacy”, czyli dyplomacji naukowej. Jeśli przeanalizujemy różne definicje dyplomacji kulturalnej, zobaczymy, że na tym polu działają nie tylko instytucje dyplomatyczne, ale także inne. Chcemy przygotować naszych studentów, aby, jeśli tego zechcą, mogli zostać dyplomatami, wykorzystywać dyplomację kulturową w swojej pracy i wiedzieć, jak należy to robić. Zdawać sobie sprawę, że miękka siła jest niezwykle ważna, szczególnie dzisiaj i, że przy jej pomocy można wiele osiągnąć.
Jeśli chodzi o moduł „Media”, uczymy tutaj studentów analizowania środków masowego przekazu z punktu widzenia ukraińskiej tematyki. Wielu naszych absolwentów pracuje w mediach. Znajomość języka mediów to nie tylko znajomość pewnych słów i konstrukcji. Chodzi przede wszystkim o umiejętność tworzenia swoich artykułów w taki sposób, aby inni chcieli je czytać i byli nimi zainteresowani, a także umiejętność analizowania zawartości mediów.
Zatem, po ukończeniu studiów Państwa studenci mają szerokie pole wyboru: dziennikarstwo, translatoryka, dyplomacja. Posiadanie wiedzy z kilku dziedzin to jedna z ważnych umiejętności współczesnego pracownika. Jakich, Pani zdaniem, umiejętności potrzebują absolwenci, aby być konkurencyjnymi na rynku pracy? W jaki sposób uwzględniacie to w procesie nauczania?
W tym miejscu chciałbym powiedzieć o naszych studiach magisterskich. Dlaczego o nich wspominam? Od początku nowego roku akademickiego otwieramy na tym poziomie nowy kierunek – „europejskie studia ukrainistyczne”. Uważam, że jest to bardzo potrzebne. W ciągu ostatnich dwóch lat zdaliśmy sobie sprawę, że dziś pilnie potrzeba specjalistów, którzy potrafią prowadzić prawdziwy dialog międzykulturowy i rozwijać współpracę międzynarodową. Teraz, gdy Ukraina współdziała nie tylko w ramach Euroregionu Karpackiego, ale także pracuje nad przystąpieniem do NATO i Unii Europejskiej, potrzebujemy specjalistów, którzy z jednej strony znają sytuację w Ukrainie, a z drugiej będą wiedzieć, jak działają instytucje europejskie. I będą mieli wiedzę o tym, jak Europejczycy postrzegają nie tylko Ukrainę, ale także Europę Wschodnią i Środkową.
Oznacza to, że rozumiemy, że obecnie przyszłość Ukrainy wymaga poszerzania wiedzy o historycznych, politycznych i kulturowych powiązaniach Ukrainy z Europą. Oczywiście, że one były, są i będą. Mogę jednak stwierdzić, że społeczeństwa Europy Zachodniej nie zawsze są tego świadome. Dlatego zdecydowaliśmy się na otwarcie studiów magisterskich, które będą kształcić potrzebnych w tej dziedzinie specjalistów. Przewidziano tu takie przedmioty jak „Ukraina i Europa (historia, kultura, literatura)”, gdzie staramy się porównywać różne aspekty ich interakcji – językowe, kulturowe, literackie. Prowadzimy również przedmioty w języku angielskim: „Język angielski – kultura biznesu w Europie Środkowo-Wschodniej”, „Angielsko-polskie tłumaczenia konferencji – kultura Ukrainy i krajów anglojęzycznych” i inne.
Kiedy myślę o uniwersytecie, kojarzy mi się nie tylko z nauczaniem, ale także ze środowiskiem, które w dużej mierze kształtuje światopogląd człowieka. Dlatego, poza programami edukacyjnymi, chciałabym porozmawiać o innych zajęciach, jakie wydział oferuje studentom. Pewnie macie sporo wydarzeń – przyjeżdżają wizytujący wykładowcy, zwłaszcza z Ukrainy.
Duże znaczenie ma dla nas to, aby nasze studia miały charakter nie tylko teoretyczny, ale także praktyczny. Bo doskonale zdajemy sobie sprawę, że młodzi ludzie wiele uczą się w bezpośredniej pracy, w konkretnych okolicznościach. Powiedziała Pani o gościnnych wykładach. Tak, staramy się zapraszać wykładowców zarówno z Ukrainy, jak i innych krajów. Organizujemy międzyuczelniane wykłady z cyklu „Język ukraiński wczoraj i dziś” oraz „Tożsamość. Literatura. Media”. Mamy cykl wykładów w języku angielskim w ramach Ukrainian studies network / Sieci studiów ukrainoznawczych, na których występują goście z uniwersytetów zachodnioeuropejskich, amerykańskich i kanadyjskich. Omawiamy tutaj bardzo różne, ale także niezwykle istotne tematy dotyczące tłumaczeń, literatury i języka. Na przykład, w zeszłym roku była u nas dr Ludmiła Pidkujmucha, która pracuje w Niemczech, z wykładem „Ustawa o zapewnieniu funkcjonowania języka ukraińskiego jako języka państwowego: mity i rzeczywistość”.
Organizujemy również okrągłe stoły, w których biorą udział głównie studenci studiów licencjackich i magisterskich. W ubiegłym roku odbyły się okrągłe stoły: „Rok po wybuchu wojny w Ukrainie” i „Język ukraiński w świecie”. Chcemy, aby nasi studenci potrafili rozmawiać o współczesnych, ważnych tematach, nauczyli się dyskutować. Dlatego organizujemy dla nich debaty. Ponadto, co roku prowadzimy szkoły zimowe „Ukraina w centrum badań: nowe trendy i wyzwania”, „Wyzwania społeczne współczesnej humanistyki”. Działa szkoła „U2 Ukraina”, organizowana wspólnie przez Katedrę Ukrainistyki i Uniwersytet Alberty w Kanadzie. Podczas tych szkół ważne jest dla nas zapewnienie indywidualnego podejścia do nauczania. Studenci mogą częściowo skomponować swój program i wybrać kierunek, który ich najbardziej interesuje. Ale przede wszystkim wybieramy tematy, które skupiają się na wyzwaniach współczesnej humanistyki. Świat się zmienia, a wraz z nim humanistyka – pojawiają się nowe tematy i metodologie.
Nasi studenci biorą także udział w organizowanych od wielu lat studenckich konferencjach. Na przykład „Ukraińska kultura na polu bitwy. Ukraiński język, literatura, sztuka i media w kontekście wojny” czy „Kultura konfliktu – konflikt kultur. Język, literatura, sztuka, media i wojna w Ukrainie”. W ostatnich latach organizujemy je z ukraińskimi uczelniami, ponieważ bardzo ważne, także w przypadku zimowych szkół, aby nasi uczniowie mieli kontakt i współpracowali ze swoimi ukraińskimi kolegami. Myślę, że to jest najważniejsze. W ramach programu Erasmus+ nasi studenci mają możliwość częściowego studiowania w innych krajach Unii Europejskiej, np. w Niemczech, Chorwacji, na Węgrzech.
Wiem, że macie także eksperymentalny studencki teatr. Czy nadal działa?
Tak, działa. Na przykład w tym roku uczniowie nagrywali wojenną ukraińską poezję w języku polskim i ukraińskim. Zrobili taki podcast, którego można posłuchać w Internecie.
Chciałabym również poruszyć temat rekrutacji. Czy różni się w przypadku studentów mieszkających w Ukrainie i tych, którzy są w Polsce?
W tym roku procedura jest taka sama. W poprzednich latach istniał oddzielny nabór dla Ukraińców przyjeżdżających do Polski. Teraz mamy tylko jeden. Koniec rejestracji – 10 lipca na program licencjacki i 7 lipca na program magisterski. Dla wstępujących na licencjat z ukraińską Zewnętrzną Niezależną Oceną/Narodowym Wieloprzedmiotowym Testem jest rozmowa potwierdzająca znajomości języka polskiego. W przypadku studiów magisterskich – rozmowy w języku polskim, angielskim i ukraińskim. Odbywają się online, więc każdy może w nich wziąć udział, nawet jeśli nie mieszka w Warszawie. Jeżeli w pierwszej turze naboru nie zostaną obsadzone wszystkie miejsca, w terminie od 19 lipca do 12 sierpnia 2024 roku odbędzie się druga.
Czy absolwent dowolnego kierunku, nie tylko ukrainistyki, może wstępować na studia magisterskie?
Tak, na ukrainistykę mogą zapisać się osoby, które ukończyły studia licencjackie na zupełnie innym kierunku. Uważam, że jest to bardzo ciekawe, gdyż połączenie dwóch różnych specjalizacji daje wyjątkowe możliwości
W zeszłym roku studenci – uchodźcy z Ukrainy mieli możliwość studiowania za darmo. Czy to nadal obowiązuje?
O ile pamiętam, zgodnie z decyzją naszego rządu, taka możliwość istnieje przez kolejny rok, do końca września 2025 roku. A co będzie dalej – nie możemy powiedzieć, bo to nie zależy od nas i bardzo trudno cokolwiek przewidzieć.
Na zakończenie jeszcze jedno pytanie. Dużo rozmawialiśmy o pracy Katedry. Może warto porozmawiać o jej osiągnięciach, które są dla Pani osobiście ważne?
Naszą Katedrę reprezentuje zespół, w skład którego wchodzą specjaliści z różnych dyscyplin naukowych. Dzięki temu możemy pochwalić się bogatą międzynarodową współpracą. W ramach międzyuczelnianych porozumień realizujemy takie projekty jak: wspólnie z Narodowym Uniwersytetem „Akademia Kijowsko-Mohylańska” – „Ukraińska tożsamość w warunkach postkolonializmu: język, literatura, kultura”; „Polsko-ukraińskie przestrzenie humanistyki : recepcja, znaczenie i wpływy” z Donieckim Narodowym Uniwersytetem im. Wasyla Stusa w Winnicy; „Ukraińska literatura i kultura w perspektywie antropologicznej” z Narodowym Uniwersytetem Iwana Franki we Lwowie. Z tym ostatnim nasi pracownicy realizują także projekt „Język w społeczeństwie: semantyka, składnia, pragmatyka”.
Katedra współpracuje także z Wołyńskim Narodowym Uniwersytetem im. Łesi Ukrainki, Podkarpackim Narodowym Uniwersytetem im. Wasyla Stefanyka w Iwano-Frankowsku, wymienionym już Uniwersytetem Alberty, Uniwersytetem Loránda Eötvösa w Budapeszcie, Uniwersytetem w Zagrzebiu, Uniwersytetem Ludwika i Maksymiliana w Monachium, Uniwersytetem Wiedeńskim, Uniwersytetem Preszowskim i wieloma innymi.
Pracownicy Katedry publikują liczne artykuły, monografie, słowniki i podręczniki. Wśród najnowszych wydań można wymienić „Język ukraiński w biznesie” Łarysy Kolibaby i Switłany Romaniuk; „Rozmawiamy o literaturze. Podręcznik z zadaniami”, który stworzyliśmy we współautorstwie ze Switłaną Kowpik i Martą Zambrzycką. Ponadto Ołena Nowikowa, Switłana Romaniuk i ja przygotowaliśmy podręcznik „Ukrainische Kultur für jeden Tag. Teil II” / „Kultura ukraińska w życiu codziennym. Część II”.
Najnowsze wydania słownikowe Katedry to „Wielki polsko-ukraiński słownik frazeologiczny z indeksem” Iryny Kononenko oraz „Polsko-wielojęzyczny słownik fałszywych przyjaciół tłumacza” pod redakcją Agnieszki Karolczuk, Iryny Kononenko i Małgorzaty Majewskiej.
Dużą wagę przywiązujemy także do działań w sferze społecznej. Od 2021 roku realizujemy projekt „Poznaj swoich sąsiadów – bliskich i dalekich. Język i kultura w pigułce”. Co roku bierze w nim udział kilkaset dzieci i młodzieży ze szkół podstawowych i średnich z całej Polski. Głównym celem projektu jest rozwinięcie wrażliwości na polsko-ukraiński dialog kulturowy. Dzięki zajęciom organizowanym przez naszych wykładowców uczniowie poszerzają swoją wiedzę o Ukrainie, jej języku i polsko-ukraińskich związkach kulturowych. Nabywają umiejętności samodzielnego poszukiwania i pracy ze źródłami na ten temat.
Szczególną aktywność wykazują pracownicy katedry od 2022 roku. Stworzyliśmy Centrum Pomocy Językowej, które pomagało uchodźcom w tłumaczeniu, przede wszystkim specjalistycznych tekstów. Opracowano ukraińsko-polskie rozmówki – materiał informacyjny dla nauczycieli nieznających języka ukraińskiego, a pracujących z uczniami z Ukrainy. Pomagaliśmy także kolegom z ukraińskich uczelni, promowaliśmy kulturę ukraińską w mediach i podczas różnych wydarzeń kulturalnych. Staraliśmy się być obecni wszędzie tam, gdzie wymagała tego sytuacja. Uznaniem naszych osiągnięć naukowo-dydaktycznych jest fakt, że od nowego roku akademickiego Katedra stanie się jedynym w Polsce Instytutem Ukrainistyki.
Rozmawiała Anna Russu