Na początku marca Biuro Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) opublikowało wyniki badania dotyczącego wpływu ukraińskich uchodźców na polską gospodarkę. Raport przygotowała na zlecenie ONZ międzynarodowa firma Deloitte. Badanie wykazało, że w ciągu ostatnich dwóch lat ukraińscy uchodźcy wojenni wnieśli znaczący wkład w polską gospodarkę, a ich udział w PKB Polski w 2023 roku wyniósł 0,7-1,1%. Według stanu na sierpień 2023 r. ponad 80% ukraińskich uchodźców posiadało już wystarczające samodzielne dochody, aby utrzymać siebie i innych członków rodziny, którzy nie mogą pracować w Polsce. Autorzy raportu zauważają, że pomogła w tym między innymi decyzja polskiego rządu, która ułatwiła Ukraińcom dostęp do rynku pracy.
Jak wynika z badania „Analiza wpływu uchodźców z Ukrainy na gospodarkę Polski”, przeprowadzonego przez międzynarodową firmę doradczą Deloitte, na zlecenie Biura Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców, ukraińscy uchodźcy w ciągu ostatnich dwóch lat mieli istotny pozytywny wpływ na wzrost polskiej gospodarki.
„Polska przywitała ukraińskich uchodźców uciekających przed wojną i brutalnością z otwartymi ramionami, wykazując się bezprzykładną solidarnością. Ale to nowe badanie pokazuje, że wspieranie uchodźców było korzystne także dla biznesu i polskiej gospodarki – ponieważ dostali oni szansę na podjęcie pracy i udział w handlu. Chociaż większość uchodźców chce wrócić do Ukrainy, ich włączenie ekonomiczne w krajach przyjmujących przyczynia się do tego, że ten powrót będzie lepiej przygotowany i umożliwi uchodźcom budowanie i ochronę swojego majątku oraz wzmocni ich samodzielność” – powiedział podczas prezentacji raportu przedstawiciel UNHCR w Polsce Kevin J. Allen.
Raport składa się z czterech części, w których analizowana jest struktura ludności ukraińskiej w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem tej jej części, która przybyła do kraju w związku z pełnoskalową rosyjską agresją; pozycja ukraińskich uchodźców na polskim rynku pracy; wymierny wpływ na gospodarkę; i inne niewymierne pozytywne efekty pobytu ukraińskich uchodźców w Polsce.
Ukraińscy uchodźcy w Polsce
Jak stwierdzono w raporcie, stanem na październik 2023 roku w Polsce przebywa około 957 tys. ukraińskich uchodźców wojennych (podlegających specjalnej ustawie o pomocy obywatelom Ukrainy i posiadających aktywny numer PESEL UKR).
Większość przebywających obecnie w Polsce uchodźców z Ukrainy to kobiety i dzieci, połowa uchodźców to osoby w wieku produkcyjnym. Źródłem danych o ukraińskich uchodźcach jest aktywna baza danych PESEL. Według bazy PESEL na dzień 10 października 2023 r. 63,7% ukraińskich uchodźców wojennych stanowiły kobiety, a 36,3% mężczyźni. W bazie uwzględniono także wiek posiadaczy PESEL UKR, z którego wynika, że ponad połowa z nich (56%) to osoby w wieku produkcyjnym (18-64 lata), czyli ponad 536 tys. osób. Mówiąc dokładniej, kobiety w wieku poniżej 18 lat stanowią 19% całkowitej liczby uchodźców, kobiety w wieku 18–64 lata stanowią około 41%, a kobiety w wieku 65 lat i starsze stanowią około 3% populacji. Przybywający mężczyźni to głównie osoby młode: chłopcy poniżej 18. roku życia stanowią około 20% wszystkich uchodźców, mężczyźni w wieku 18–64 lata stanowią 15%, a mężczyźni powyżej 64. roku życia stanowią zaledwie 1%.
Wielu uchodźców z Ukrainy w Polsce ma w swoich rodzinach osoby ze specjalnymi potrzebami lub inne osoby na utrzymaniu (dzieci, emeryci). Według oceny potrzeb ukraińskich uchodźców w Polsce (The Multi-Sector Needs Assessment Poland 2023 / MSNA Poland 2023), przeprowadzonych przez UNHCR w listopadzie 2023 r., w prawie połowie rodzin uchodźców jest osoba przewlekle chora, a u prawie 10% rodzin – osoba niepełnosprawna. Ponad jedna trzecia gospodarstw domowych składa się z samotnej matki/ojca i dziecka, a w ponad 20% rodzin znajdują się osoby starsze. Rodziny składające się wyłącznie z emerytów i rencistów stanowią 10% ogólnej liczby Ukraińców, którzy uciekli przed wojną.
Pozycja ukraińskich uchodźców na polskim rynku pracy
Jak wynika z raportu „Analiza wpływu uchodźców z Ukrainy na gospodarkę Polski”, ukraińscy uchodźcy wojenni dobrze wpisują się w polski rynek pracy. Złożyło się na to kilka czynników. Po pierwsze, rynek pracy w Polsce potrzebuje większej liczby pracowników, gdyż społeczeństwo w kraju szybko się starzeje, a gospodarka rośnie. Po drugie, wysoki poziom wykształcenia, bliskość kulturowa i wcześniejsze powiązania z krajem pomogły Ukraińcom zaadaptować się w Polsce. Po trzecie, Polska podjęła ważną strategiczną polityczną decyzję, ułatwiając uchodźcom dostęp do rynku pracy i wspierając ich aktywizację zawodową (dotyczy to szczególnie uproszczonej procedury zatrudnienia, wprowadzonej w specustawie o pomocy obywatelom Ukrainy z marca 2022 roku) .
Według danych ZUS wykorzystanych w raporcie, od początku pełnowymiarowej wojny w Ukrainie we wszystkich sektorach gospodarki wzrosła liczba pracowników posiadających ukraińskie obywatelstwo. Jedynym wyjątkiem był transport i logistyka. W okresie od końca 2021 r. do trzeciego kwartału 2023 r. liczba Ukraińców wzrosła w branżach: przemysł przetwórczy – o 34 tys.; świadczenie usług noclegowych i gastronomicznych oraz handel hurtowy i detaliczny, naprawa samochodów i motocykli – o 18 tyś. w każdym z sektorów; służba zdrowia i opieka społeczna – o 12 tys.; działalność administracyjna – o 8 tys.; edukacja oraz informacja i komunikacja – o 7 tys. w każdym obszarze. Jak jednak podkreśla raport, ze względu na brak informacji trudno powiedzieć, jaka część z tych zmian ma związek z napływem do Polski uchodźców z Ukrainy.
W kwestii rozmieszczenia ukraińskich uchodźców wojennych, większość z nich znalazła mieszkanie i pracę w miastach. Dane z bazy PESEL UKR oraz badania MSNA Poland 2023 pokazują, że 30-35% wszystkich uchodźców z Ukrainy mieszka w 12 największych miastach Polski. Ma to związek z tym, że miasta te charakteryzują się na ogół niższym poziomem bezrobocia.
Jednym z czynników, który zdaniem autorów raportu przyczynia się do lepszego zatrudnienia ukraińskich uchodźców w Polsce, jest ich wysoki poziom wykształcenia. Według Narodowego Banku Polskiego 48% Ukraińców przybyłych w 2022 r. w związku z wojną posiadało wyższe wykształcenie. Z kolei dane UNHCR z 2023 r. świadczą o tym, że osoby z wyższym wykształceniem stanowią 56% ogółu uchodźców.
Jak wynika z wniosków autorów raportu, w Polsce pracuje obecnie od 225 do 350 tysięcy ukraińskich uchodźców wojennych. Dolna granica to liczba osób objętych ubezpieczeniem społecznym w ZUS przy zatrudnieniu, górna zaś to szacunkowa wartość oparta na badaniach społecznych i danych o osobach w wieku produkcyjnym z PESEL UKR (uwzględnia także osoby nieubezpieczone).
Generalnie, większość ukraińskich uchodźców w Polsce, choć z trudnościami, jest w stanie samodzielnie utrzymać siebie i swoje rodziny. Według danych na koniec 2023 r. 80% ukraińskich uchodźców wojennych utrzymywało się z pracy (stałej lub tymczasowej w Polsce, zdalnie w Ukrainie). Tylko 7% uchodźców utrzymuje się ze środków, które otrzymują od polskiego rządu (są to programy socjalne typu 800+, świadczenia i pomoc dla osób niepełnosprawnych itp.). Tyle samo uchodźców utrzymuje się ze środków znajomych/krewnych, 5% z pomocy społecznej rządu ukraińskiego, włącznie z emeryturami.
Wpływ ukraińskich uchodźców na gospodarkę Polski
Według raportu uchodźcy z Ukrainy jako pracownicy, przedsiębiorcy, konsumenci i podatnicy mają ogólnie pozytywny wpływ na polską gospodarkę, która w dłuższej perspektywie będzie tylko rosła. Jak wynika z badań, obecność ukraińskich uchodźców na polskim rynku pracy nie miała wpływu (ani negatywnego, ani pozytywnego) na zarobki, zatrudnienie i poziom bezrobocia Polaków, a także innych imigrantów. Wyjątkiem jest jedynie niewielki pozytywny wpływ na poziom wynagrodzeń miejscowych kobiet. Jak zauważono w raporcie, wzrost siły roboczej prowadzi do wzrostu dochodów osobistych i wzrostu osobistej konsumpcji, co prowadzi do wzrostu wpływów podatkowych.
Badania wykazały, że skumulowany udział uchodźców z Ukrainy w PKB Polski w 2023 r. wyniósł 0,7-1,1%. W długoterminowej perspektywie efekt ten wzrośnie do 0,9-1,35%, gdy gospodarka w pełni się dostosuje. Obliczono także bezpośrednie i pośrednie dochody budżetu państwa Polski kosztem uchodźców z Ukrainy. Przychody te wyniosły 0,8-1,0% w 2022 r., 1,3-1,6% w 2023 r. W ujęciu pieniężnym będzie to 10,1-13,7 mld zł w 2022 r. i 14,7-19,9 mld zł w 2023 roku.
Według danych udostępnionych przez polski rząd, w 2022 r. Polska wydała na państwową pomoc dla uchodźców z Ukrainy 15-20 mld zł, a w 2023 r. około 5 mld zł. Choć dane te nie są dokładne i nieostateczne, to kwota ta została już przez uchodźców zrekompensowana z płaconych w Polsce podatków– 12,3-15,2 mld zł w 2022 r. i 18,2-22,5 mld zł w 2023 roku.
W podsumowaniu raportu autorzy zauważają także, że obecność ukraińskich uchodźców na polskim rynku pracy i ich zaangażowanie w gospodarkę ma także inny pozytywny efekt, który trudno zmierzyć i odzwierciedlić w liczbach. Chodzi na przykład o pozyskanie nowych pracowników o różnych kwalifikacjach, co przyczynia się do podwyższenia specjalizacji i produktywności wszystkich zatrudnionych.
Z pełnym raportem można zapoznać się pod linkiem.
Przygotowała Anastazja Werchowecka