W związku ze zmianą miejsca zamieszkania u wielu rodziców pojawia się pytanie, jak wygląda i czym różni się polski system edukacji od ukraińskiego, jak przenieść dziecko do polskiej placówki edukacyjnej, w jaki sposób pomóc dziecku zaadaptować się do nowych warunków nauki i pobytu.
W Polsce istnieje kilka rodzajów szkół:
Publiczne – są prowadzone przez instytucje publiczne i finansowane ze środków publicznych. Nauka jest bezpłatna. Możliwe opłaty dotyczą obiadów oraz kosztów wyjazdu dzieci na wycieczki. Szkoły publiczne przyjmują wszystkie dzieci, które mieszkają w granicach odpowiedniego rejonu. Na wniosek rodziców dziecko może być przyjęte do szkoły w innym rejonie, ale w tej sytuacji decyzja o przyjęciu zależy od tego, czy w danej szkole są wolne miejsca.
Prywatne – są prowadzone przez prywatnego właściciela, finansowane z opłat za naukę, których wysokość ustalana jest przez właściciela. Dodatkowe opłaty mogą dotyczyć, między innymi, rozpatrzenia dokumentów, egzaminów wstępnych, jeśli są przewidziane w zasadach rekrutacji, opłat za wyjazdy integracyjne. W tego typu placówkach mogą być zniżki lub ulgi za naukę, a informację o tym można zdobyć bezpośrednio w szkole.
Społeczne – są prowadzone przez stowarzyszenia, zrzeszające rodziców uczniów oraz inne osoby, które jednoczy wspólny cel. Nauka jest płatna, a wysokość opłaty ustala kierownictwo szkoły. Podobnie, jak w przypadku szkół prywatnych, istnieje możliwość dodatkowych opłat lub zniżek.
System szkolnictwa różni się nieco od ukraińskiego i składa się z następujących etapów:
– Roczne przygotowanie do szkoły obowiązuje wszystkie dzieci, które mieszkają w Polsce. W roku szkolnym 2016/2017 sześciolatkowie (urodzeni w 2010 roku) są zobowiązani do przejścia rocznego przygotowania w przedszkolu lub oddziale przedszkolnym, przy szkole podstawowej lub w innej placówce przedszkolnej. Obowiązek ten wchodzi w życie z początkiem roku szkolnego w roku kalendarzowym, w którym dziecko skończyło sześć lat. Na wniosek rodziców sześciolatek może pójść do pierwszej klasy szkoły podstawowej, pod warunkiem, że odbył roczne przygotowanie przedszkolne.
– Szkoła podstawowa, w której dzieci pobierają naukę od pierwszej do szóstej klasy. Nauka w szkole podstawowej dzieli się na dwa etapy. W pierwszym – od klasy pierwszej do trzeciej dzieci mają zintegrowaną metodę nauczania. W tym okresie brak wyraźnego podziału na takie przedmioty, jak, między innymi, język polski, matematyka, nauki przyrodnicze. Większości przedmiotów naucza jeden nauczyciel, który jest wychowawcą klasy. Wyspecjalizowane przedmioty, jak język obcy, wychowanie fizyczne mogą być prowadzone przez innych nauczycieli. W programie nauczania od pierwszej klasy jest nauka języka obcego (w 80% jest to język angielski, w regionach przygranicznych może to być niemiecki lub rosyjski). W niektórych szkołach pod koniec trzeciej klasy dzieci zdają ogólnopolski sprawdzian kompetencji, który ma znaczenie informacyjne i nie jest obowiązkowy, a zgodę na wzięcie w nim udziału udzielają rodzice. Wynik testu kompetencji trzecioklasistów lub jego brak nie wpływa na dalszy tok nauki dziecka.
W państwowych szkołach dzieci mają prawo do korzystania ze świetlicy, zgodnie z regułą, od 7:00 do 17:00 lub 18:00 (czasami wprowadza się „dobrowolną opłatę” – o czym należy dowiadywać się bezpośrednio w wybranej szkole). W szkołach często oferuje się wiele dodatkowych bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych. Oprócz tego, podczas pobytu w grupie świetlicowej dzieci mogą odrabiać zadania domowe pod nadzorem nauczyciela.
Drugi etap obejmuje klasy od czwartej do szóstej i przewiduje podział na takie przedmioty jak: język polski, historia, wiedza o społeczeństwie, przyroda, język obcy, matematyka, zajęcia techniczne, muzyka, plastyka, religia bądź etyka. W niektórych szkołach decyzją dyrektora może być wprowadzona nauka dodatkowych przedmiotów, najczęściej drugiego języka obcego. Lekcje prowadzone są przez różnych nauczycieli, a jeden z nich pełni obowiązki wychowawcy klasy. Pobyt w świetlicy jest możliwy jedynie w wyjątkowych sytuacjach, dlatego rodzice powinni zawczasu pomyśleć o sposobie opieki nad dzieckiem po lekcjach.
Pod koniec szóstej klasy dzieci zdają państwowy egzamin w formie pisemnego testu. Egzamin jest obowiązkowym i nieodzowny warunkiem ukończenia szkoły podstawowej. Uczniowie, którzy z ważnych przyczyn nie mogą przystąpić do egzaminu zdają go w dodatkowym terminie. W przypadku, gdy dziecko nie przystąpi do egzaminu w dodatkowym terminie, powtarza szóstą klasę i pisze test w następnym roku. W niektórych przypadkach dziecko może być zwolnione z obowiązku zdawania egzaminu, na przykład, jeśli jest zwycięzcą konkursów lub olimpiad przedmiotowych na szczeblu wojewódzkim i regionalnym z jednego z przedmiotów, które występują w testach. Istnieje także możliwość zwolnienia ze względu na stan zdrowia lub w związku z trudną sytuacją życiową. W takim przypadku dyrektor szkoły składa wniosek o udzielenie takiego zwolnienia do regionalnej komisji egzaminacyjnej. Egzamin odbywa się w kwietniu jednocześnie w całej Polsce. Jego wynik nie wpływa na ukończenie przez szóstoklasistę szkoły, ale może być brany pod uwagę na etapie przyjmowania do gimnazjum. Podczas egzaminu ocenia się poziom czytania, pisania, umiejętność analizowania, wykorzystywania informacji oraz zastosowania wiedzy w praktyce. Szczegółowa informacja o egzaminach dla szóstoklasistów znajduje się na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl
– Gimnazjum. Nauka ma tu ogólny charakter i trwa trzy lata. Wszystkie dzieci mają zagwarantowane miejsce w publicznym gimnazjum w rejonie zamieszkania. Przy rekrutacji brane są pod uwagę wyniki egzaminu szóstoklasisty, czasami odbywa się konkurs średniej z ocen na świadectwie ukończenia szkoły podstawowej. W przypadku, gdy gimnazjum specjalizuje się w nauczaniu języków obcych, mogą być wprowadzone dodatkowe egzaminy wstępne. Warto przy tym zaznaczyć, że przy przyjmowaniu do wybranego gimnazjum uprzywilejowani są zwycięzcy konkursów przedmiotowych (olimpiad).
Proces i warunki nauczania mogą się odróżniać, w zależności od rodzaju gimnazjum:
- Gimnazja ogólnodostępne – gimnazja publiczne, w których jest zagwarantowane miejsce w rejonie zamieszkania. W takich gimnazjach mogą być utworzone wyspecjalizowane oddziały (klasy), rekrutacja do których odbywa się zgodnie ze statutem gimnazjum: oddział dwujęzyczny, w którym zgodnie z zasadą lekcje odbywają się w dwóch językach – polskim i nauczanym w danej klasie obcym. Nabór do takich oddziałów odbywa się na podstawie testów wstępnych lub rozmowy kwalifikacyjnej. Oddział sportowy – oprócz programu obowiązkowego, dzieci mają rozszerzone zajęcia sportowe. Kandydaci powinni mieć odpowiedni stan zdrowia, umożliwiający podejmowanie wysiłku fizycznego, potwierdzony przez komisję lekarską oraz przejść próbę sprawności fizycznej, której zasady są ustalane przez komisję rekrutacyjną. Oddziały integracyjne to klasy, w których uczą się także dzieci niepełnosprawne. Liczba uczniów w takiej klasie to 15-20 osób, a wśród nich 3-5 to dzieci niepełnosprawne. Na lekcjach jest obecny drugi nauczyciel, który pomaga w ich przeprowadzeniu, aby zaspokoić potrzeby uczniów niepełnosprawnych.
- Gimnazja akademickie – placówki dla szczególnie uzdolnionych uczniów, do których mogą wstępować laureaci konkursów przedmiotowych.
- Gimnazja integracyjne – placówki, w których w klasach uczy się od 15 do 20 osób, wśród których 3-5 są to osoby niepełnosprawne. Na lekcjach jest obecny drugi nauczyciel, który pomaga w ich przeprowadzeniu, aby zaspokoić potrzeby uczniów niepełnosprawnych. W skład zespołu pedagogicznego wchodzą nauczyciele ze specjalnym wykształceniem pedagogicznym.
- Gimnazja specjalne – placówki dla młodzieży z różnymi zaburzeniami. Oferują nie tylko specjalny program adaptacyjny, ale także warunki nauki, które odpowiadają psychofizycznemu stanowi uczniów.
- Gimnazja zawodowe oraz gimnazja dla dorosłych – placówki dla osób, które mają 18 lat i ukończyły jedynie szkołę podstawową.
Naukę w gimnazjum kończy ogólnopolski egzamin pisemny, który składa się z trzech części: humanistycznej (zadania z języka polskiego, literatury, historii i nauk społecznych); matematyczno – przyrodniczej (zadania z matematyki, fizyki, chemii, geografii i biologii); językowej (angielski, francuski, hiszpański, niemiecki, rosyjski, włoski, a od roku szkolnego 2012/2013 – także ukraiński). Część językową uczeń zdaje na poziomie podstawowym lub rozszerzonym, o czym powinien poinformować we wrześniu dyrekcję szkoły.
Każda część egzaminu jest zdawana w innym dniu. Należy zwrócić uwagę na obowiązujące ulgi dla dzieci – cudzoziemców. We wrześniu należy zwrócić się z odpowiednim wnioskiem do dyrektora szkoły. Uczniowie – cudzoziemcy mają dodatkowy czas na wykonanie zadań, możliwość napisania egzaminu w oddzielnym pomieszczeniu i korzystania ze słownika. Najważniejsze to fakt, że pisemne zadania są sformułowane w taki sposób, aby były bardziej zrozumiałe dla dzieci – cudzoziemców. W tym przypadku są stosowane także inne kryteria oceny zadań z języka polskiego.
Bardziej szczegółową informację na temat egzaminu gimnazjalnego znajdziecie na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl
Szkoły ponadgimnazjalne (szkoły średnie) – następny etap zdobycia średniego wykształcenia. W Polsce istnieje kilka rodzajów szkół średnich.
Liceum ogólnokształcące – nauka trwa trzy lata i kończy się egzaminem maturalnym, na podstawie którego absolwent ma prawo wstępu na studia. Każda klasa w liceum odróżnia się specjalizacją w określonych przedmiotach. Niektóre placówki oferują częściowe lub całkowite nauczanie w języku obcym, po zakończeniu istnieje możliwość zdania dodatkowego egzaminu i zdobyć certyfikat znajomości języka obcego lub zdać maturę międzynarodową.
Liceum plastyczne – szkoła dla absolwentów gimnazjów, którzy są zainteresowani w zdobyciu ogólnego wykształcenia, a jednocześnie chcą zdobyć kwalifikacje zawodowe w artystycznych dziedzinach. Nauka trwa cztery lata.
Technikum – nauka trwa cztery lata, daje możliwość zdobycia średniego wykształcenia, a jednocześnie kwalifikacji zawodowych. Absolwenci techników mogą kontynuować naukę na uczelniach wyższych (pod warunkiem zdania matury), w szkołach policealnych lub podjąć pracę.
Zasadnicza szkoła zawodowa. Nauka trwa trzy lata, kończy się otrzymaniem dyplomu, który potwierdza zdobycie kwalifikacji zawodowych. Po ukończeniu szkoły istnieje możliwość kontynuacji nauki w liceum, technikum lub liceum ogólnokształcącym dla dorosłych.
Należy zwrócić oddzielną uwagę na egzamin maturalny – państwowy egzamin dla absolwentów szkół średnich i techników, przeprowadzany w maju jednocześnie we wszystkich szkołach w Polsce. Nie jest on obowiązkowy. Natomiast rezultat tego egzaminu jest dla absolwentów szkół średnich warunkiem do kontynuacji nauki na uczelniach wyższych. Szczegółową informację o egzaminie maturalnym można znaleźć na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl.
W Polsce działa elektroniczny system rejestracji dzieci w placówkach edukacyjnych, rekrutacja odbywa się w kwietniu. W przypadku, gdy dziecko uczyło się w Ukrainie, w celu zapisania go do odpowiedniej placówki, należy zwrócić się bezpośrednio do placówki w rejonie zamieszkania (w przypadku, gdy wybrano szkołę publiczną). Wraz z podaniem należy przedstawić:
– oryginał i kopię paszportu (dokumentu podróżnego) dziecka;
– oryginał i kopię aktu urodzenia (z tłumaczeniem przysięgłym);
– oryginał i kopię dokumentu, który potwierdza zamieszanie dziecka w dzielnicy (meldunek, umowa najmu);
– świadectwo szkolne/cenzurkę (lub inny dokument potwierdzający ukończenie przez dziecko danej liczby klas) z tłumaczeniem przysięgłym. W przypadku braku takich dokumentów, do wyznaczenia odpowiedniej klasy dyrektor gimnazjum może zorganizować rozmowę kwalifikacyjną;
– inne dokumenty potwierdzające osiągnięcia dziecka. W zależności od indywidualnej sytuacji dyrekcja placówki może zaproponować powtórzenie ukończonej już w Ukrainie klasy, w celu lepszej adaptacji ucznia. Warto wiedzieć, że cudzoziemcy, którzy nie posługują się językiem polskim w stopniu dostatecznym do podjęcia nauki, mają prawo do dodatkowych bezpłatnych zajęć z języka polskiego. Skorzystać z niego można jedynie podczas pierwszych 12 miesięcy pobytu dziecka w Polsce. Oprócz tego, warto zwrócić uwagę na dużą liczbę dodatkowych zajęć dla dziecka, które odbywają się w okresie letnim i pozwalają na adaptację dziecka w nowym środowisku przed początkiem roku szkolnego.
Procedura wstępu dziecka do szkoły lub jej zmiany w prywatnych lub społecznych szkołach średnich może różnić się nieco, o czym należy dowiadywać się bezpośrednio w wybranej placówce.
Dr Ałła Majewska