22 stycznia, występując z okazji Dnia Jedności, prezydent Ukrainy Wołodymyr Zełenski zapowiedział przedłożenie Radzie Najwyższej projektu ustawy o wprowadzeniu w Ukrainie instytucji wielokrotnego obywatelstwa, a tego samego dnia jego tekst opublikowano na stronie internetowej parlamentu. To już trzeci projekt ustawy poświęconej podwójnemu obywatelstwu, zainicjowany przez Wołodymyra Zełenskiego. Poprzednie dwa projekty ustaw zostały złożone w latach 2019 i 2021, ale „utknęły” na poziomie komisji w parlamencie. Dowiedzmy się, dlaczego prezydent po raz kolejny skierował do parlamentu nowy projekt ustawy, co przewiduje i w jaki sposób może zostać przyjęty?
„Dziś wnoszę do Rady Najwyższej Ukrainy kluczowy projekt ustawy, który umożliwi przyjęcie kompleksowych zmian w ustawodawstwie i wprowadzenie instytucji wielokrotnego obywatelstwa. Dzięki temu wszyscy etniczni Ukraińcy i ich potomkowie z różnych krajów świata będą mogli mieć nasze obywatelstwo. Oczywiście z wyjątkiem obywateli kraju agresora”– oświadczył Wołodymyr Zełenski w orędziu z okazji Dnia Jedności Ukrainy.
W swoim przemówieniu Prezydent Ukrainy podkreślił, że obywatelstwo będą mogli uzyskać przedstawiciele ukraińskiej diaspory, zagraniczni ochotnicy, którzy przybyli bronić Ukrainy, wolontariusze i inne osoby, które pomagają Ukrainie w walce z rosyjską agresją.
„Nasza wielomilionowa diaspora, nasi lobbyści na rzecz interesów Ukrainy na całym świecie. Kto zbiera, wynajduje, pakuje i dostarcza wszystkiego, czego potrzeba do zwycięstwa. Wszystkich, którzy nie zapomnieli o swoich korzeniach i nie pozwolili światu zapomnieć o Ukrainie. Każdy, w którego żyłach płynie ukraińska krew i w którego piersi bije wolne serce. Ukraińcy z pochodzenia, którzy już dawno udowodnili, że duchem są Ukraińcami. I po wielu latach oczekiwania powinni wreszcie zostać Ukraińcami z paszportem. Na poziomie prawnym” – powiedział Wołodymyr Zełenski.
Wieczorem 22 stycznia projekt ustawy Nr 10425 „O niektóre zagadnieniach w sferze migracji odnośnie podstaw i trybu nabywania i wygaśnięcia obywatelstwa ukraińskiego” ukazał się na stronie internetowej Rady Najwyższej Ukrainy.
Co zawiera projekt ustawy?
Jak zauważa w komentarzu dla portalu „Nasz Wybór” prawnik i współzałożyciel grupy inicjatywnej „rosja precz z ONZ” Maksym Barysznikow, tekst projektu ustawy jest bardzo złożony, gdyż zakłada liczne zmiany obowiązującego ustawodawstwa, a nie nową wersję dokumentu bazowego: „Tekst projektu ustawy zawiera kilka nowości. Po pierwsze, poszerza się lista uprawnień państwa do odebrania obywatelstwa ukraińskiego za określone działania. Jest to na przykład popełnienie przestępstwa przeciwko podstawom bezpieczeństwa narodowego Ukrainy, służba w armii rosyjskiej czy dobrowolne nabycie obywatelstwa rosyjskiego, z wyłączeniem tych, którzy zostali zmuszeni do jego przyjęcia na terytoriach okupowanych. Po drugie, zakłada rozszerzenie możliwości obcokrajowcom (pochodzenia ukraińskiego i nie tylko) w zakresie uproszczonej procedury nabycia przez nich obywatelstwa ukraińskiego. Projekt ustawy nie znosi jednak obowiązkowej normy zdawania egzaminów ze znajomości języka ukraińskiego, historii i Konstytucji. Po trzecie, są to normy, które wprowadzają zmiany w innych powiązanych przepisach”.
Dokument określa konkretną listę krajów, których obywatele mogą skorzystać z uproszczonej procedury, a mianowicie: wszystkie państwa Unii Europejskiej, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Kanada, Norwegia, Szwajcaria i Japonia. Sama procedura będzie polegać na złożeniu przez cudzoziemca oświadczenia o uznaniu siebie za obywatela Ukrainy, potwierdzającego tym samym, że w stosunkach prawnych z Ukrainą będzie uznawał się wyłącznie za obywatela Ukrainy, zachowując przy tym dotychczasowe obywatelstwo. „Dopóki przebywasz na terytorium Ukrainy, jesteś tylko obywatelem Ukrainy. Jeśli wyjedziesz, będziesz mógł skorzystać z innych uprawnień jako obywatel innego państwa” – wyjaśnia Maksym Barysznikow. Zmiana polega na tym, że obecnie konieczne jest złożenie oświadczenia o zrzeczeniu się obcego obywatelstwa i zrzeczeniu się go w terminie 2 lat.
Jak podkreśla Głos Ameryki obywatele innych państw, które nie znajdują się na „uproszczonej” liście, muszą złożyć oświadczenie o zrzeczeniu się obcego obywatelstwa i uznaniu się wyłącznie za obywateli Ukrainy. Mogą tego dokonać osoby posiadające status uchodźcy w Ukrainie; byli żołnierzami Sił Zbrojnych Ukrainy; pomagali podczas operacji antyterrorystycznej i rosyjskiej inwazji na pełną skalę; mają wybitne zasługi dla Ukrainy; obywatele Federacji Rosyjskiej, którzy doświadczyli udokumentowanych prześladowań ze względu na swoją proukraińską postawę.
Oprócz tego projekt ustawy przewiduje, że cudzoziemcy, którzy przez co najmniej 6 kolejnych miesięcy włączali się w obronę Ukrainy, będą mogli uzyskać zezwolenie na pobyt czasowy. Natomiast, nie będą mogły otrzymać obywatelstwa ukraińskiego osoby, które dopuściły się poważnego lub szczególnie poważnego przestępstwa na terytorium Ukrainy lub innego kraju, a także osoby stwarzające zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego Ukrainy.
Adwokat Maksym Barysznikow ogólnie pozytywnie ocenia projekt ustawy, jednak zwrócił uwagę na to, że wiele punktów projektu nie jest sprecyzowanych. Między innymi, nie wiadomo do końca, czy osoby, które otrzymały ukraińskie obywatelstwo, mogą zostać zmobilizowane do Zbrojnych Sił Ukrainy. „Ustawodawstwo o przygotowaniu mobilizacyjnym i mobilizacji przewiduje realizację konstytucyjnego obowiązku, który Konstytucja nakłada na obywateli Ukrainy bez względu na to, czy jest to obywatel Ukrainy i innego państwa, czy tylko Ukrainy. Jednak z drugiej strony mamy już wyjątek od tej reguły, gdyż są obywatele, którzy oficjalnie przenieśli się na miejsce stałego pobytu za granicę i posiadają w paszporcie odpowiednią adnotację o wpisie do rejestru konsularnego. I nie podlegają temu prawu, niezależnie od tego, czy otrzymali za granicą paszport innego państwa, czy nie” – mówi Barysznikow.
Dlaczego właśnie teraz złożono projekt?
Rosnące zainteresowanie tematem podwójnego obywatelstwa można wytłumaczyć kryzysem demograficznym w kraju, problemami gospodarczymi, a także wyjazdem milionów Ukraińców za granicę w wyniku pełnowymiarowej rosyjskiej agresji, przez którą prezydent stara się stworzyć możliwości powrotu Ukraińców lub zwiększenia inwestycji w gospodarce.
Politolog Ihor Rejtarowycz w komentarzu dla ukraińskiej sekcji portalu Deutsche Welle, podkreślił, że obecna inicjatywa Wołodymyra Zełenskiego jest postrzegana jako sygnał dla obywateli Ukrainy, którzy wyjechali za granicę. „Mówi, że nie ma sensu zrzekać się obywatelstwa ukraińskiego, nawet jeśli nabędziecie obywatelstwo innych krajów, które wam na to pozwalają, zawsze możecie wjechać na Ukrainę i cieszyć się wszystkimi prawami i, najwyraźniej, obowiązkami”. Na chwilę obecną nie wiadomo, ilu obcokrajowców chciałoby zostać obywatelami Ukrainy.
Trzeci projekt ustawy o obywatelstwie
Zauważmy, że Wołodymyr Zełenski o perspektywach wprowadzenia wielokrotnego obywatelstwa w Ukrainie mówił już w w inauguracyjnym przemówieniu w maju 2019 roku. „Dzisiaj zwracam się do wszystkich Ukraińców na świecie. Jest nas 65 milionów. Tak, nie dziwcie się: jest nas 65 milionów. Tych, których zrodziła ziemia ukraińska. Ukraińcy w Europie i Azji, Ameryce Północnej i Południowej, Australii i Afryce. (…) Zwracam się do wszystkich Ukraińców na świecie. Jesteście nam bardzo potrzebni. Wszystkim, którzy są gotowi budować nową, silną i odnoszącą sukcesy Ukrainę z radością przyznam ukraińskie obywatelstwo”.
W latach 2019 i 2021 prezydent Ukrainy przedstawił dwa podobne projekty ustaw o podwójnym obywatelstwie, które umożliwiłyby cudzoziemcom uzyskanie obywatelstwa ukraińskiego w uproszczony sposób (w szczególności dla przedstawicieli diaspory i obrońców Ukrainy).
Jednak poprzednie dwa projekty ustaw zatrzymały się w parlamencie jedynie na etapie rozpatrzenia przez Komitet. Główny naukowo-ekspercki wydział parlamentu skrytykował dokumenty ze względu na szereg punktów dyskusyjnych, a w szczególności ze względu na chęć wprowadzenia przez prezydenta podwójnego obywatelstwa bez zmian w artykule 4 Konstytucji, który stanowi, że Ukraina uznaje tylko jedno obywatelstwo. „Wszelka legalizacja podwójnego (wielokrotnego) obywatelstwa poprzez przyjęcie określonych przepisów prawnych jest możliwa jedynie po odpowiednim wyjaśnieniu przepisów Ustawy Zasadniczej Ukrainy”, – podkreślono w uwagach komisji odnośnie projektu ustawy nr 2590 z 2019 roku.
Maksym Barysznikow podkreśla, że nowy projekt ustawy teoretycznie ma szansę wejść w życie, ale wymaga to woli wybranych przedstawicieli narodu i długich przygotowań do jego przyjęcia: „Takie ustawy są złożone. Projekt ustawy stara się nie dotykać kwestii konstytucyjnych. Oczywiście można go krytykować za próbę obejścia konstytucyjnego przepisu dotyczącego obywatelstwa, ale to cienka granica”.
Dmytro Dymydiuk