W dniach 21-22 października 2016 roku, w Ukraińskim Domu w Warszawie, w ramach forum „Migracja Ukraińców do Polski: współczesne wyzwania”, spotkali się przedstawiciele organizacji społecznych oraz inicjatyw, które w różnoraki sposób pomagają Ukraińcom w Polsce. Forum zorganizowała Fundacja „Nasz Wybór” w ramach Krajowej Platformy na Rzecz Integracji powołanej przez Międzynarodową Organizację do Spraw Migracji. W forum wzięło udział około 70 osób, które reprezentowały 44 organizacje, w tym także zrzeszające ukraińską mniejszość w Polsce. To już drugie tego typu spotkanie organizowane przez Fundację „Nasz Wybór”. Pierwsze odbyło się w październiku 2014 roku.
Wydarzenie było okazją do opracowania wspólnej koncepcji rozwoju współpracy między organizacjami, które pracują na rzecz Ukraińców w Polsce lub realizują polsko – ukraińskie projekty w różnych sferach. Podczas forum można było, nie tylko wziąć udział w panelach dyskusyjnych na temat migracji i integracji cudzoziemców w Polsce, podzielić się doświadczeniem, a w ramach pracy kilku grup roboczych przedstawić rozwiązania konkretnych problemów, ale także zaprezentować swą organizację lub grupę nieformalną oraz nawiązać kontakty. Podczas pierwszego panelu „Ukraińcy w Polsce: mniejszości i migranci z Ukrainy. Współczesne tendencje i wyzwania” uczestnicy forum omówili najważniejsze problemy, z którymi stykają się Ukraińcy w Polsce z perspektywy ukraińskich migrantów i mniejszości.
Panel zatytułowany „Rynek pracy i prawa pracownicze, a ukraińscy migranci w Polsce” poświęcony był kwestiom sytuacji na rynku pracy. Szczegółowe omówienie praktycznych aspektów tej problematyki odbyło się w ramach grupy roboczej „Sytuacja imigrantów z Ukrainy na polskim rynku pracy: główne problemy oraz możliwości działań”. Wskazano na niej szereg problemów, na które napotykają ukraińscy migranci po przyjeździe do Polski za pracą. Jednym z głównych jest to, że „szara strefa” zatrudnienia zaczyna się już na etapie otrzymania wizy w konsulatach RP w Ukrainie. Coraz większe kolejki powodują, że Ukraińcy korzystają z usług pośredników, stając się zakładnikami różnych korupcyjnych schematów, ponieważ, aby odpowiedzieć na propozycję pracy, należy działać bardzo szybko – takie warunki dyktuje konkurencja.
Po przekroczeniu granicy migranci borykają się z brakiem pełnej i rzetelnej informacji na temat funkcjonowania państwowych instytucji w Polsce, szczególnie tych, które są powołane do zabezpieczania prawa migrantów na rynku pracy. Dotyczy to także kwestii przyszłego zatrudnienia, praw i obowiązków pracowników. Nieznajomość podstawowych przepisów dotyczących zatrudnienia dodatkowo komplikuje niedostatecznie dobra znajomość języka polskiego – w tej sytuacji pracownik podpisuje dokumenty, których treści nie rozumie i często nie otrzymuje swego egzemplarza umowy o pracę, co znacznie utrudnia udzielenie pomocy prawnej, w przypadku zaistnienia sytuacji konfliktowej. Za najważniejsze w rozwiązaniu problemu uczestnicy grupy uznali systematyczne informowanie obywateli Ukrainy za granicą, dotarcie do jak największej grupy ludzi, wykorzystanie różnych kanałów, za pośrednictwem których można udzielać informacji i konsultacji już na etapie wyjazdu z Ukrainy. Na szczególną uwagę zasługuje uregulowanie sytuacji dotyczącej pośredników pracy, którzy działają w Ukrainie i w Polsce.
Dwie kolejne grupy robocze poświęcone były problematyce przeciwdziałania mowie nienawiści skierowanej przeciwko migrantom z Ukrainy w przestrzeni publicznej oraz kwestii dzieci migrantów z Ukrainy w systemie oświaty oraz problemom z nauką języka ojczystego. Grupa robocza, która pracowała nad kwestią mowy nienawiści główną uwagę poświęciła określeniu definicji „mowy nienawiści” (poza prawną definicją), wykorzystując przy tym doświadczenie i kompetencje uczestników. Określiła także grupy, które najczęściej są poddawane atakom z wykorzystaniem mowy nienawiści. Są to, na przykład, przedstawiciele społeczności LGBT, osoby niepełnosprawne, a stosunek do nich wynika z pewnych oznak „inności”. Wśród zaproponowanych rozwiązań problemu siłami przedstawicieli organizacji pozarządowych można wyodrębnić trzy podstawowe kierunki:
- edukacja poprzez kulturę – projekty skierowane na promowanie wielokulturowości (demonstrowanie historii sukcesów cudzoziemców, zabawy integracyjne dla dzieci i młodzieży, debaty oxfordzkie na temat tolerancji na poziomie szkoły, uczelni, w celu wyrobienia zdolności argumentacji, otwarte publiczne spotkania, gry symulacyjne, pokazy filmów, kluby dyskusyjne, międzynarodowe projekty – tandemy, projekty teatralne, wymiana);
- kampanie w środkach masowego przekazu (określenie definicji i obecności w mediach przejawów „mowy nienawiści”, które umożliwia jego rozpoznanie w medialnym kontekście; portale, inne media, gdzie można zgłaszać przypadki mowy nienawiści w środkach masowego przekazu; specjalne projekty skierowane do dziennikarzy i pracowników środków masowego przekazu zmierzające do zwrócenia uwagi na ten problem);
- zmiana w systemie edukacji (specjalne programy w celu propagowania tolerancji w szkołach w trójkącie „uczeń – rodzice – nauczyciel”, realizacja anty-dyskryminacyjnych przedsięwzięć w ramach edukacji szkolnej i pozaszkolnej, monitorowanie zjawiska mowy nienawiści w szkołach i tworzenie programów przeciwdziałania, specjalne szkolenia dla nauczycieli, programy wymiany).
Tematyka omawiana w ostatnim punkcie, dotyczącym przeciwdziałaniu mowie nienawiści, współgrała z pracą grupy roboczej „Dzieci migrantów z Ukrainy w systemie oświaty: wyzwania dla systemu oraz problem z nauką języka ojczystego”. W trakcie dyskusji jej uczestnicy określili główne problemy z jakimi spotykają się dzieci migrantów, omówili problemy związane z nauką języka ojczystego i opracowali kilka konkretnych projektów propozycji przynajmniej częściowego ich rozwiązania. Wiele uwagi poświęcono kwestii adaptacji dzieci migrantów w polskich szkołach, nieodzowności tworzenia bazy materiałów dydaktycznych dla nauczycieli i rodziców, na przykład – do samodzielnej nauki języka ukraińskiego. Dopełniono propozycje form pozaszkolnego i nieformalnego nauczania w języku ojczystym, a także bardzo skromnych ofert edukacyjnych dla dzieci – migrantów, które mieszkają w małych miejscowościach.
W drugim dniu spotkania, w ramach oddzielnej dyskusji, uczestnicy forum omówili potrzeby i potencjał organizacji społecznych i inicjatyw obywatelskich odnośnie wspierania Ukraińców w Polsce. Podczas dyskusji podsumowującej szczegółowo rozpatrzono kwestię utworzenia grupy roboczej do spraw ukraińskich migrantów przy Krajowej Platformie Współpracy na Rzecz Integracji, a także opracowano propozycję utworzenia Rady Ukraińskich Organizacji w Polsce.
Tetiana RODNIENKOWA