Pełnowymiarowa rosyjska agresja na Ukrainę 24 lutego 2022 roku radykalnie zmieniła życie nie tylko Ukraińców, ale także Polaków, którzy w swoim kraju stanęli w obliczu dużej fali ukraińskich uchodźców. Temat Ukrainy i języka ukraińskiego stał się niezwykle aktualny wśród Polaków, którzy zaczęli masowo uczyć się języka swojego wschodniego sąsiada. Piszemy o tym, jak, gdzie i dlaczego Polacy uczą się języka ukraińskiego, z jakimi trudnościami się borykają i jak to ich zmieniło.
Wzrost popularności języka ukraińskiego
Zgodnie z danymi internetowego portalu do nauki języków Duolingo, w 2022 roku ponad 1,3 miliona ludzi na całym świecie rozpoczęło naukę języka ukraińskiego. Polska zajęła 3. miejsce na świecie (po Irlandii i Niemczech) z największym wzrostem liczby użytkowników (1615%), którzy w 2022 roku uczyli się ukraińskiego na platformie.
Tę informację potwierdza także Anastazja Herasymuk – założycielka polskojęzycznej platformy edukacyjnej Ukraiński.online. W okresie od 1 października 2020 roku do 23 lutego 2022 roku witrynę odwiedziło około 23 tysięcy użytkowników z Polski. Natomiast, po rozpoczęciu pełnowymiarowej rosyjskiej agresji jej stronę odwiedziło ponad 311 tysięcy osób, co oznacza ponad 13-krotny wzrost liczby użytkowników w niemal tym samym okresie (dane na dzień 17 listopada 2023).
Anna Ohojko, założycielka anglojęzycznego projektu edukacyjnego Ukrainian Lessons również przyznaje, że od początku rosyjskiej agresji na pełną skalę liczba osób odwiedzających jej stronę ostro wzrosła. Do lutego 2022 roku stronę odwiedzało miesięcznie do 500 osób z terenu Polski, natomiast w marcu 2022 roku nastąpił wzrost do prawie 4 tysięcy. W kolejnych miesiącach liczba odwiedzających utrzymywała się na poziomie ponad 1000 osób. W komentarzu dla portalu Notes From Poland autorka projektu zwróciła uwagę na fakt, że Warszawa jest trzecim miastem pod względem liczby słuchaczy jej podcastów po Kijowie i Londynie w Kanadzie.
Motywacja do nauki
„Wcześniej motywacją Polaków do nauki języka ukraińskiego były względy rodzinne lub osobiste (praca, wyjazdy do Ukrainy itp.). Wraz z początkiem rosyjskiej pełnowymiarowej inwazji na pierwszy plan wysunęła się solidarność z Ukraińcami (szczególnie w przypadku Polski), a także wolontariat i pomoc ukraińskim uchodźcom” – stwierdziła Anna Ohojko w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir”.
Dzięki informacjom uzyskanym od sondowanych przez nas Polaków, możemy wskazać 4 główne powody, dla których uczą się języka ukraińskiego
- relacje osobiste (obecność znajomych, ukochanej osoby lub rodziny z Ukrainy);
- praca i biznes;
- podróże, zainteresowanie kulturą lub rozwój osobisty;
- wolontariat i pomoc uchodźcom.
Trudno wskazać jedną, główną przyczynę, ale niemal wszyscy ankietowani podkreślają czynnik wzrostu liczby Ukraińców w Polsce, który sprawia, że znajomość języka ukraińskiego jest ważna sama w sobie. Wskazane powyżej przyczyny są często również ze sobą powiązane i przeplatają się. Przykładowo – potrzebę znajomości języka ukraińskiego w pracy lub w ramach wolontariatu uzupełnia obecność znajomych z Ukrainy lub zainteresowanie ukraińską kulturą.
„Moja decyzja o podjęciu nauki języka ukraińskiego wynikała przede wszystkim z chęci porozumiewania się z Ukraińcami, którzy masowo przybyli do Polski w 2022 roku. Moim celem jest nie tylko nauka języka, ale także zrozumienie kontekstu kulturowego, co pomoże w budowaniu głębszych relacji ze społecznością ukraińską w Polsce. Językiem ukraińskim posługuję się także w pracy, gdzie wspólnie z Ukraińcami pracujemy nad ukraińskojęzyczną wersją platformy edukacyjnej dla uczniów Pi-stacja”, – tak uzasadniła swój powód podjęcia nauki ukraińskiego dla „Naszego Wyboru” pracownica Fundacji Katalyst Education Izabella Przybysz.
Jak podkreśla korepetytorka języka ukraińskiego i przewodniczka muzeum Polin Julia Hryszko, większość jej uczniów chce opanować język ukraiński przynajmniej na poziomie poniżej średniego, co pozwoliłoby im zrozumieć Ukraińców i rozmawiać z nimi na podstawowe tematy. Podkreśla też, że część Polaków uczy się tego języka, aby w tym trudnym czasie okazać solidarność z narodem ukraińskim.
„Chcę przynajmniej zrozumieć, co mówią Ukraińcy. Podoba mi się, gdy ludzie mówią w swoim własnym języku i wszyscy się rozumieją. Ogólnie rzecz biorąc, chcę, żeby było więcej dwujęzyczności, żeby w polsko – ukraińskich relacjach nie było jednostronności, bo taka jednostronność to utrata wielu możliwości, jakie daje interakcja z drugim człowiekiem, z inną kulturą” – podkreśla Marta Wiśniewska – neurobiolog i profesor Uniwersytetu Warszawskiego w komentarzach dla portalu „Nasz Wybir”.
Sposoby i metody nauki języka ukraińskiego
Polacy uczą się języka ukraińskiego na różne sposoby. Oprócz dwóch wyżej wymienionych platform z kursami online (Ukraiński.online і Ukrainian Lessons), część osób zwraca się do korepetytorów, szukając ich na popularnych portalach internetowych takich jak Buki.pl, e-korepetycje, Preply, Superproof, Italki lub próbują samodzielnie opanować podstawowy poziom językowy, korzystając z interaktywnych platform Mondly, Babbel czy Duolingo.
„Na początku uczyłem się języka samodzielnie. Korzystałem z Duolingo, różnych stron internetowych, robiłem kartki ze słowami, pracowałem z podręcznikiem, próbowałem rozmawiać po ukraińsku z moją dziewczyną, która jest z Ukrainy. Potem znalazłem korepetytora w Internecie i nadal pracuję z nim online 1-2 razy w tygodniu” – skomentował dla portalu „Nasz Wybir” swój sposób nauki informatyk Krzysztof Mandrela.
Paralelnie do tego uczniowie często samodzielnie słuchają ukraińskich piosenek, radia i podcastów, oglądają filmy na YouTube, czytają ukraińskie portale, gazety, książki, subskrybują ukraińskie kanały w sieciach społecznościowych, a także po prostu próbują z kimś rozmawiać po ukraińsku. „Lubię słuchać radia Bayraktar i oglądać ukraińskie filmy na Netflixie. Kiedy mam czas, czytam przemówienia Zełenskiego i tłumaczę je na język polski. A potem wspólnie z korepetytorem to sprawdzamy” – powiedział w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir” operator telewizji Polsat Mateusz Górny.
W Polsce pojawiły się także różnorodne kursy języka ukraińskiego dla Polaków, których organizatorami są prywatne szkoły językowe, organizacje pozarządowe lub instytucje państwowe.
Na przykład Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk otworzył wiosną 2022 roku bezpłatne kursy języka polskiego i ukraińskiego, w których przez prawie półtora roku wzięło udział ponad tysiąc osób. „Uczniowie z Polski uczący się języka ukraińskiego proszą o przeznaczenie 20 minut zajęć na opowiedzenie o ukraińskiej kulturze lub literaturze. Oznacza to, że są zainteresowani nie tylko nauką języka ukraińskiego, ale w ogóle – Ukrainą jako sąsiadem. Tym samym, ucząc języków, tworzymy pewną wspólnotę dwóch narodów” – powiedział w wywiadzie dla portalu „Nasz Wybir” Ołeksij Suchomłynow, nauczyciel języka polskiego i ukraińskiego w Instytucie Slawistyki. Kursy prowadzone są po dziś dzień i co jakiś czas organizatorzy ogłaszają nowe nabory (od poziomu A1 do B2).
Również polskie uczelnie organizowały dla wszystkich chętnych bezpłatne, czasowe kursy języka ukraińskiego. Jednocześnie, znacząco wzrosła liczba studentów, którzy w trakcie studiów zaczęli wybierać język ukraiński jako drugi język obcy. „Wiosną 2022 roku byłam wolontariuszką i opiekowałam się uchodźcami na jednej z warszawskich stacji kolejowych, więc znajomość języka była dla mnie absolutnie niezbędna. Wiosną ukończyłam bezpłatny kurs języka ukraińskiego dla początkujących, organizowany przez Uniwersytet Warszawski, a we wrześniu 2022 roku wybrałam język ukraiński jako drugi język obcy na Uniwersytecie Warszawskim. Zajęcia cieszyły się dużym zainteresowaniem studentów” – powiedziała w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir” studentka Uniwersytetu Warszawskiego Justyna Szczupak.
Warto przypomnieć, że od wielu lat bezpłatne kursy języka ukraińskiego organizuje Ukraiński Dom w Warszawie. „Zaczęłam prowadzić kursy w 2020 roku i do 24 lutego 2022 roku miałam 5 grup na różnych poziomach: od A1 do C1. Grupy są zazwyczaj małe. W sumie około 20 uczniów. Kursy trwają średnio 3-3,5 miesiąca. Teraz mam dwie grupy po trzy osoby każda” – mówi w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir” Oksana Pestrykowa, nauczycielka języka ukraińskiego, koordynatorka infolinii i punktu konsultacyjnego Ukraińskiego Domu. Organizatorzy nie przeprowadzili na razie nowych naborów na kursy, planują jednak ogłosić kolejny nabór na początku 2024 roku.
Trudności w nauce
Wielu Polaków przyznaje, że na początku trudno było przyzwyczaić się do cyrylicy. Nawet jeśli ktoś znał rosyjski, trudno mu było nauczyć się poprawnie czytać ukraińskie słowa. „Sporo uczniów zna w pewnym stopniu język rosyjski i na pierwszej lekcji często słyszę, że dzięki temu łatwiej będzie nauczyć się ukraińskiego. Ale z doświadczenia mogę zapewnić, że tak nie jest – to tylko komplikuje przejście na ukraiński. Tym, którzy nie znają rosyjskiego, na początku zajmuje dużo czasu przyzwyczajenie się do cyrylicy, ale znacznie szybciej zaczynają poprawnie czytać i poprawnie mówić po ukraińsku. Każdy ma problemy z wymową spółgłoski „h” i naszym wyjątkowym, trudnym czasem przyszłym – mówi Oksana Pestrykowa w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir”.
Jednocześnie, dla osób, które nie znają języka rosyjskiego, trudność sprawia „surżyk”. Komplikuje proces komunikacji, ale i oglądania poszczególnych filmów czy seriali. „Niestety moi uczniowie często narzekają, że Ukraińcy mówią „surżykiem” lub po rosyjsku. Bardzo mi przykro z tego powodu, bo wówczas nasz język traci wartość. Polak może pomyśleć: „Po co mam uczyć się ukraińskiego, skoro mogę się z nim porozumieć po rosyjsku?” – zauważa w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir” korepetytorka języka ukraińskiego Julia Hryszko.
Wszyscy nauczyciele zwracają uwagę na jeszcze jeden problem – brak dobrych i nowych podręczników do nauki języka ukraińskiego dla obcokrajowców. Nauczyciele zmuszeni są do samodzielnego przygotowywania materiałów na każdą lekcję. „Na polskim rynku prawie nie było podręczników do nauki języka ukraińskiego, więc chciałam to zmienić. Ponadto uczyłam się różnych języków obcych i uwielbiałam mieć współczesne podręczniki z ilustracjami i nagraniami audio. Chciałam, żeby moi uczniowie też mogli uczyć się z takich podręczników, a nie z czarno-białych kopii czy stronic Worda” – podkreśliła w komentarzu dla portalu „Nasz Wybir” Anastazja Herasymuk, która wydała dwa własne podręczniki i czytankę do nauki języka ukraińskiego dla Polaków.
Jeśli mówimy wyłącznie o trudnościach językowych, to na początkowym etapie nauki problemem są tzw. „fałszywi przyjaciele tłumacza” – słowa, które brzmią podobnie, ale znaczą zupełnie co innego. Na późniejszych etapach nauki języka zauważalne stają się różnice w gramatyce. „Języki polski i ukraiński są podobne. Czasami jednak występują duże różnice gramatyczne lub wiele słów, które brzmią podobnie, ale znaczą coś innego, np.: żona – „drużyna” sklep – „mahazyn”, puchar – „czaszka”, bardzo – „duże” i inne” – komentuje dla portalu właściciel biura tłumaczeń Bartłomiej Kózka.
„Dzięki nauce języka ukraińskiego poprawiłem swój polski”
Zazwyczaj Polacy rozpoczynający naukę języka ukraińskiego mają już pewien pozytywny stosunek do naszej kultury, jednak sam proces nauki jeszcze bardziej zwiększa ich zachwyt Ukrainą. „Miałem uczennicę, który znała na pamięć dziesiątki ukraińskich piosenek. Jeszcze inna, po nauczeniu się pisania po ukraińsku, bardzo polubił kaligrafię. Ukraiński alfabet był dla niej niezwykle piękny i zainspirował do rozwijania tego talentu. W tym samym czasie inny uczeń zrozumiał znaczenie języka ukraińskiego i zaczął pracować nad ukrainizacją Ukraińców w Polsce” – powiedziała Anastazja Herasymuk.
Jednocześnie, część Polaków zauważa, że nauka ukraińskiego pozwoliła im lepiej zrozumieć własny język i spojrzeć na niego z innej perspektywy. „Nigdy bym nie powiedział, że tak będzie, ale dzięki nauce ukraińskiego poprawiłem swój polski. Zrozumiałem wiele zasad języka polskiego i poszerzyłem swoje słownictwo” – napisał w prywatnym komentarzu na stronie Ukraiński.online na Instagramie inżynier Marcin Głazunów.
Dmytro Dymydiuk