1 lipca 2024 roku weszły w życie zmiany w specustawie o pomocy obywatelom Ukrainy. Jedna z wprowadzonych nowelizacji przewidywała zniesienie programu „40+” – rekompensaty finansowej dla osób prywatnych, które zapewniły mieszkanie i żywność ukraińskim uchodźcom wojennym. W związku z tym wielu Ukraińców żyjących w oparciu o program „40+” zostało zmuszonych do poszukiwania nowych mieszkań, w szczególności w ośrodkach zbiorowego zakwaterowania. Zakwaterowanie w takich punktach jest bezpłatne tylko przez pierwsze 120 dni. Co więcej, na bezpłatne zakwaterowanie mogą liczyć tylko określone kategorie osób.
Dziennikarka portalu „Nasz Wybór” rozmawiała ze Switłaną Maslij, pełniącą funkcję koordynatorki działu zakwaterowania Ukraińskiego Domu w Warszawie. O tym, jak wygląda sytuacja z poszukiwaniem mieszkań dla ukraińskich uchodźców i z jakimi borykają się problemami – w naszym materiale.
Które kategorie Ukraińców najbardziej skorzystały z programu pomocowego „40+” i kogo najbardziej dotknęła sytuacja związana z jego odwołaniem?
Z tego rodzaju pomocy najczęściej korzystali emeryci, czyli kobiety powyżej 60. roku życia i mężczyźni powyżej 65. roku życia. Korzystały z niego także dzieci, osoby niepełnosprawne oraz matki z trójką i większą liczbą dzieci.
Z mojego doświadczenia zawodowego mogę powiedzieć, że najtrudniej było zrezygnować z programu dla emerytów. Trudno jest im przeprowadzić się w inne miejsce, zwłaszcza z Warszawy. „Mam tu lekarzy, a wyślą mnie 50 kilometrów od miasta. Jak będę dojeżdżał?” – często to od nich słyszymy.
Ludzie nadal zwracają się do nas [Centrum Wsparcia Ukraińskiego Domu w Warszawie – przyp. red.] w sprawie zakwaterowania. Nikt nie zostaje na ulicy. Z resztą, wszyscy potrzebujący znajdują mieszkanie.
Przed zakończeniem programu „40+” wiele prywatnych hosteli w Warszawie ostrzegało mieszkających w nich Ukraińców, że program nie zostanie przedłużony i będą zmuszone zamknąć działalność. Często w hostelach podawano także ludziom adresy punktów zbiorowego zakwaterowania.
Punkty zbiorowego zakwaterowania
Po odwołaniu programu „40+” wiele osób musiało szukać nowego mieszkania. Wiadomo, że pod koniec czerwca nadal nie było jasnego mechanizmu pozyskiwania nowych mieszkań. Jak obecnie wygląda sytuacja z zasiedlaniem ludzi w punktach zbiorowego zakwaterowania?
Do 1 lipca 2024 roku nie było jasnego mechanizmu ze strony rządu, co zrobić z osobami, które stracą mieszkanie w ramach programu „40+”. Zwracającym się do nas osobom powiedzieliśmy, że muszą poczekać, aż zostanie opracowany algorytm działania. Teraz sytuacja się poprawiła. W każdym województwie działa infolinia w języku ukraińskim, na którą może zadzwonić osoba potrzebująca mieszkania. Przykładowo – w województwie mazowieckim numer infolinii to 987. Na infolinię trzeba dzwonić tylko osobiście, bo w trakcie rozmowy sprawdzą z kim dokładnie rozmawiają. Nie chcą rozmawiać z pośrednikami.
Komentarz „Naszego Wyboru”: Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji Polski opublikowało numery infolinii dla każdego województwa:
- warmińsko-mazurskie: 797 829 617 (całodobowo);
- wielkopolskie: 987 (całodobowo) lub 61 854 11 72 (w dni robocze);
- zachodniopomorskie: 784 602 745 (całodobowo);
- kujawsko-pomorskie: 525 872 777 (poniedziałek-piątek 08:00-15:00);
- łódzkie: 987 lub 42 664 14 10 (całodobowo);
- lubelskie: 605 111 233 (całodobowo);
- lubuskie: 95 785 13 30 (całodobowo);
- mazowieckie: 987 (całodobowo);
- małopolskie: 516 240 691 i 12 210 20 02 (poniedziałek-piątek 07:30-15:30);
- dolnośląskie: 516 132 114 (poniedziałek-piątek 06:30-14:30);
- opolskie: 77 45 24 113 lub 883 337 631 (poniedziałek-piątek 07:30-15:30);
- podkarpackie: 800 100 990 (poniedziałek-piątek 07:30-15:30);
- podlaskie: 85 74 39 347 (poniedziałek 08:00-18:00, wtorek-piątek 07:30-15:30);
- pomorskie: 539 016 238 (poniedziałek-piątek 10:00-18:00);
- śląskie: 32 20 77 101 (całodobowo);
- świętokrzyskie: 41 342 11 81 lub 41 342 12 14 (całodobowo).
Kto może mieszkać w punktach zbiorowego zakwaterowania?
Punkty zbiorowego zakwaterowania przeznaczone są wyłącznie dla ukraińskich uchodźców wojennych. Mogą tam mieszkać osoby posiadające ważny PESEL i status UKR. Oznacza to, że jeśli ktoś z jakiegoś powodu utraci ten status, nie może już dłużej mieszkać w takich punktach.
Obecnie pojawił się na przykład kolejny problem: wcześniej po punktach zbiorowego zakwaterowania chodzili przedstawiciele nieznanej firmy, którzy skłonili pewną liczbę starszych osób, aby za opłatą wyrobiły karty pobytu. Teraz ci ludzie nie mają dostępu do leków i mieszkania, bo po otrzymaniu karty pobytu tracą PESEL ze statusem UKR. Zgodnie z tym, jeśli ktoś nie ma PESEL UKR, musi sam opłacić ubezpieczenie i nie może zamieszkiwać w ośrodku zbiorowego zakwaterowania. W takim przypadku jedyną opcją pozostaje wynajęcie mieszkania. W rezultacie – emerytów nie stać na jego wynajęcie, a nie mogą także mieszkać w punkcie zakwaterowania.
Jak długo można zamieszkiwać w takich punktach i ile to kosztuje?
Nie ma ograniczeń czasowych. Osoby, które po raz pierwszy przybyły do Polski z terytorium Ukrainy i uzyskały PESEL UKR, mogą zamieszkać w punktach zbiorowego zakwaterowania przez pierwsze 120 dni bezpłatnie.
Po upływie 120 dni płatność będzie realizowana w zależności od sytuacji. Jeśli są emerytami lub innymi osobami narażonymi na wykluczenie społeczne, mogą nadal bezpłatnie przebywać w ośrodkach. Natomiast w innych przypadkach trzeba płacić. Po upływie 120 dni od momentu pierwszego wjazdu na terytorium Polski osoby przebywające w obiektach zbiorowego zakwaterowania muszą opłacić 50% kosztów, wydawanych na ich pobyt, przy czym kwota ta nie może przekroczyć 40 zł od osoby za dobę. Również w przypadku osób niepełnoletnich, jeśli pobierają świadczenie „800+”, konieczna będzie opłata w wysokości 15 zł dziennie od osoby.
Po upływie 180 dni od daty pierwszego przyjazdu do Polski kwota zwrotu wzrasta do 75%, nie więcej jednak niż 60 zł dziennie na osobę. Kwota 15 zł dla osób niepełnoletnich pozostaje bez zmian.
Należy zwrócić uwagę, że każdy ośrodek działa inaczej. Niektórzy wystawiają rachunki za zakwaterowanie po upływie określonego czasu zamieszkania danej osoby, inni natomiast wolą, aby płatności były dokonywane z góry. Trzeba wziąć to pod uwagę.
Kto jeszcze może liczyć na bezpłatne zakwaterowanie?
Kobiety powyżej 60. roku życia, mężczyźni powyżej 65. roku życia, osoby niepełnosprawne, kobiety w ciąży (z odpowiednimi dokumentami) lub osoby wychowujące samotnie dziecko w wieku do 12 miesięcy, osoby niepełnoletnie nieotrzymujące pomocy społecznej, matki wychowujące co najmniej troje dzieci. Jeśli jednak jedno dziecko ma ponad 14 lat, to nie podlega tej kategorii. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej i potrafią ją udokumentować, także mogą mieszkać bezpłatnie.
A co można traktować jako trudną sytuację?
Jeśli ktoś niedawno stracił bliską osobę. Na przykład, był mąż i żona, tworzyli rodzinę, a jedno z nich zmarło. Można to nazwać trudną sytuacją i wówczas pozostały małżonek może zgłosić się na infolinię i jeśli posiada odpowiednie dokumenty, otrzymać zezwolenie na bezpłatny pobyt.
Jak odbywa się proces zamieszkania w obiektach zbiorowego zakwaterowania?
Aby zamieszkać w obiekcie zakwaterowania zbiorowego, należy otrzymać skierowanie. Oznacza to, że nie wystarczy po prostu przyjść i powiedzieć: „Potrzebuję mieszkania”. Aby otrzymać skierowanie, należy zadzwonić na infolinię. Należy podać swoje imię i nazwisko, numer PESEL, a następnie przejść weryfikację. Jeżeli w przypadku danej osoba nie ma żadnych problemów, tzn. nie utraciła statusu UKR, podaje się jej adres obiektu zakwaterowania, w którym już czekają na tę osobę. Oznacza to, że nie ma papierowego dokumentu skierowania. Uzyskanie adresu punktu oznacza skierowanie.
Czy istnieje inny sposób uzyskania skierowania do obiektu niż telefon na infolinię?
Mieszkańcy mniejszych miejscowości mogą również skontaktować się z lokalną administracją (powiatową lub gminną). Mają swoje własne punkty. Można poinformować, że potrzebujecie zakwaterowania, a oni także dadzą skierowanie. W dużych miastach należy dzwonić na infolinię.
Nie ma innej możliwości, oprócz telefonu na infolinię lub skontaktowania się z lokalną administracją. Bez skierowania nie można ubiegać się o miejsce w ośrodku zbiorowego zakwaterowania.
Jeśli na przykład ktoś złożył wniosek o umieszczenie w takim punkcie, ale z jakiegoś powodu został odrzucony, co powinien zrobić w takiej sytuacji?
Zależy to od przyczyny odmowy. Jeśli wniosek zostanie odrzucony ze względu na utratę statusu UKR, osoba ta musi poszukać mieszkania do wynajęcia. Jeśli dana osoba posiada status UKR, nie można jej odmówić. Oferują jej wariant, ale ona sama może się zgodzić lub odmówić.
Nasze doświadczenie pokazuje, że ludzie są przesiedlani na obrzeża miast lub do mniejszych miejscowości. W Warszawie nie kwateruje się.
Z jakimi problemami borykają się Ukraińcy, gdy potrzebują miejsca w ośrodku zbiorowego zakwaterowania?
Głównym problemem jest to, że ludzie generalnie nie chcą mieszkać w takich punktach. Jakie są te punkty? Duża sala z łóżkami i pewnego rodzaju ściankami działowymi. Ludzie chcą żyć osobno, ale, niestety, zasoby, które były na początku, już nie istnieją.
Wcześniej wielu Polaków wynajmowało pokoje, mieszkania, domy, a teraz dzwonią do nas i mówią: „Przyjęliśmy kobietę, mieszka już prawie trzy lata, prosimy ją, żeby chociaż płaciła rachunki, ale ona nie płaci, nie chce. Co mamy zrobić?”. W ciągu ostatnich dwóch miesięcy mieliśmy chyba trzy takie telefony.
A czasem ktoś, kto tam mieszka, dzwoni i opowiada swoją historię: „Umówiliśmy się, obiecali nam, że przekażą nam „40+”, ale nie oddali”. Ale te „40+” nigdy nie było przeznaczone dla ukraińskich uchodźców. To była rekompensata dla Polaków. Ale z jakiegoś powodu ludzie myśleli, że to ich pieniądze.
Kolejnym problemem jest brak możliwości przenocowania w tych punktach przez 1–2 dni dla osób podróżujących tranzytem. Wcześniej taką możliwość oferował na przykład punkt na ulicy Modlińskiej. Obecnie już go nie ma.
Wynajem mieszkania
Wiele ośrodków zakwaterowania zbiorowego zostało zamkniętych. Co z ludźmi, którzy tam mieszkali? Czy istnieją jakieś alternatywy dla zamieszkania w obiektach zbiorowego zakwaterowania?
W lipcu 2024 roku wiele osób przychodziło do nas i mówiło: „Nasze centrum zamykają. Co powinniśmy zrobić? Należy natychmiast zadzwonić na infolinię, a tam udzielą wskazówek. Takie osoby mają większe szanse na otrzymanie takiego zakwaterowania, ponieważ już mieszkały w takim ośrodku.
Osoby, które są przemieszczane z jednego punktu do drugiego w sposób zorganizowany, nie muszą otrzymywać skierowań. Bo ta osoba została już zweryfikowana.
Generalnie nie było czegoś takiego jak powiedzenie ludziom: „Zamykamy i do widzenia”. Zostali przekwaterowani do tych miejsc, które uzyskały zgodę wojewody. Jeśli dana osoba nie spełnia warunków umożliwiających bezpłatne zamieszkanie w tych miejscach, istnieją fundacje, które pomagają w znalezieniu mieszkania na krótki okres (do miesiąca).
Największym problemem jest tak naprawdę wynajem mieszkań. Ceny wynajmu są wysokie i ludzie często nie mogą sobie na to pozwolić. Ponadto właściciele nieruchomości nie zawsze chcą je wynajmować Ukraińcom
Czyli problemem nie jest już zdobycie miejsca w ośrodku zbiorowego zakwaterowania, ale wynajęcie oddzielnego mieszkania?
Tak. Zgodnie z najnowszymi statystykami, w obiektach zbiorowego zakwaterowania są jeszcze wolne miejsca. Ludzie po prostu nie chcą tam zamieszkiwać.
Jak Ukraiński Dom może pomóc w kwestii mieszkania?
Obecnie najwięcej pomagamy przy wynajmie: doradzamy w zakresie umowy najmu, analizujemy ją, pomagamy przy jej podpisaniu. Pomagamy również w przypadku problemów z językiem polskim – możemy zadzwonić po zamieszczeniu ogłoszenia, wspólnie pojechać i obejrzeć nieruchomość. Ponieważ największym problemem w wynajmie są koszty mieszkania, mówimy także o pomocy specjalnej – dodatku mieszkaniowym, który przynajmniej częściowo pokrywa koszty wynajmu.
Pomagamy również w sytuacjach kryzysowych. Na przykład wtedy, gdy ludzie w trudnej sytuacji (potrzebują operacji, leczenia lub rehabilitacji) pilnie potrzebują mieszkania. Jeśli zaś są osoby z wadami słuchu, możemy zatelefonować w ich imieniu i ustalić warunki wynajmu.
Współpracujemy także z Fundacją Leny Grochowskiej , która oferuje również zamieszkanie w Łodzi i Siedlcach. W tej organizacji pracują bardzo troskliwi i odpowiedzialni ludzie.
Pomagamy także w przypadku, gdy dana osoba zgubiła dokumenty, na przykład bez dowodu tożsamości nie zostanie przyjęta do hostelu.
Doradzamy również w zakresie mieszkań socjalnych – jakie dokumenty są potrzebne, jak się ubiegać. Kilka osób, które do nas trafiły, otrzymało takie mieszkania.
Tetiana Szarapowa, Anastazja Werchowecka
Przypominamy, że znowelizowana specustawa weszła w życie 1 lipca 2024 roku. Wśród innowacji znalazło się między innymi zniesienie jednorazowej pomocy finansowej „300+”, pomocy „40+”, a także ograniczenie pomocy w ramach programu „800+” wyłącznie dla dzieci uczęszczających do polskich przedszkoli i szkół. Ponadto obywatele Ukrainy posiadający status PESEL UKR będą mogli uzyskać specjalne zezwolenie na pobyt czasowy na okres 3 lat. Więcej informacji o ważnych zmianach w ustawie specjalnej można znaleźć w naszym materiale.
Dodatkowe informacje na temat legalizacji, zatrudnienia i edukacji w Polsce można uzyskać w punkcie konsultacyjnym Ukraińskiego Domu w Warszawie (ul. Andersa 29) od poniedziałku do piątku w godzinach 10:00-18:00 oraz w każdą sobotę w godzinach 10:00-17:00. Niezbędne porady można uzyskać również telefonicznie pod numerem: +48 727 805 764, na stronach na Facebooku i Telegramie, a także pisząc na pocztę: [email protected]. Porady udzielane są w języku polskim i ukraińskim. Punkt konsultacyjny prowadzi także konsultacje online, na które można zarejestrować się pod linkiem.