Już prawie półtora roku w Ukrainie trwa rosyjska pełnowymiarowa agresja. Setki tysięcy ukraińskich dzieci zostało zmuszonych do zmiany miejsca zamieszkania i przystosowania się do nowych warunków w placówkach edukacyjnych za granicą. Ile ukraińskich dzieci uczy się w polskich szkołach? Jaki jest system edukacji w Polsce i jak zapisać dziecko do szkoły? Jakie wyzwania stoją przed uczniami i ich rodzicami oraz gdzie mogę znaleźć pomoc i wsparcie informacyjne, w kwestiach związanych z szkolną edukacją? Odpowiedzi na te pytania znajdują się w naszym materiale.
W lutym 2023 roku opublikowano dane Systemu Informacji Oświatowej Ministerstwa Edukacji i Nauki RP, według których w polskich szkołach i przedszkolach uczyło się 187,9 tysięcy dzieci i młodzieży z Ukrainy, które przybyły do Polski po pełnowymiarowej rosyjskiej agresji. Najwięcej ukraińskich dzieci uczyło się w szkołach podstawowych, w połowie lutego tego roku było ich 116,8 tysięcy.
Dane te nie odbiegają znacząco od publikowanych na koniec roku szkolnego 2021/2022. Polski system edukacji obejmował wówczas 182,6 tysięcy dzieci i młodzieży – obywateli Ukrainy, którzy przybyli do Polski po masowej inwazji rosyjskiej na Ukrainę.
„Na początku, kiedy zaczęli napływać uchodźcy z Ukrainy, obserwowaliśmy bardzo dynamiczny wzrost. Teraz sytuacja się ustabilizowała” – powiedział w lutym 2023 roku wiceminister edukacji i nauki Dariusz Piontkowski podczas posiedzenia sejmowej komisji ds. edukacji, nauki i młodzieży.
Polscy pedagodzy nie ukrywają, że wyzwania, które stanęły przed nimi w ubiegłym roku po 24 lutego doprowadziły do wielkiego chaosu: metody pracy z ukraińskimi uczniami rozwijały się intuicyjnie, brakowało specjalistów, a pierwsze środki na dostosowanie szkół do napływu dzieci z Ukrainy zaczęły pojawiać się dopiero w lipcu 2022 roku. Pomimo tego, że w tym roku większość ukraińskich uczniów opanowała język, nawet na poziomie podstawowym, a dzięki zdobytemu doświadczeniu i pomocy finansowej udało się zorganizować pomoc dydaktyczną w ciągu roku, wciąż pozostaje wiele nierozwiązanych kwestii.
W tym samym lutym 2023 roku organizacja praw człowieka Amnesty International opublikowała wyniki badania, w którym opisała problemy, na jakie napotykają Ukraińcy uczący się w polskich szkołach. Można tu wymienić między innymi niewystarczającą liczbę miejsc (przepełnione klasy i nadmierne obciążenie nauczycieli), brak wymaganej liczby ukraińskojęzycznych asystentów i podręczników, dyskryminacja ze strony polskich kolegów, a także obowiązek zdawania egzaminów na tym samym poziomie, co wszyscy. Szczególnie chodzi o egzamin po zakończeniu 8 klasy, do którego w zeszłym roku ukraińscy uczniowie byli zupełnie nieprzygotowani.
System szkolnictwa w Polsce. Nauczanie podstawowe. Egzamin ósmoklasisty.
System szkolnictwa w Polsce różni się nieco od ukraińskiego. Obejmuje on:
- przedszkole – od 3 roku (czasami od 2,5) do 6 roku;
- zerówka – dzieci 5-6 latkowie;
- szkoła podstawowa – od 6-7 roku do 15 lat;
- szkoła ponadpodstawowa – licea, technikum, szkoły branżowe (SB I) +(SB II) – od 16 lat.
W Polsce dzieci do lat 3 można posłać do żłobka lub klubu malucha. Dziecko w wieku od 3 do 6 lat zwykle chodzi do przedszkola. W wieku 6 lat każde dziecko musi rozpocząć rok przygotowania szkolnego.
Nauka w szkole podstawowej trwa 8 lat. W pierwszym etapie szkoły podstawowej (klasy 1-3) nie ma wyraźnego podziału na przedmioty, a większość lekcji prowadzi jeden nauczyciel – wychowawca klasy.
Drugim etapem szkoły podstawowej w Polsce jest edukacja w klasach 4-8. Przedmiotów nauczają poszczególni nauczyciele. Na koniec ósmej klasy uczniowie przystępują do tzw. egzaminów ósmoklasisty z języka polskiego, matematyki i języka obcego.
Egzamin ósmoklasisty na zakończenie szkoły podstawowej jest w Polsce obowiązkowy. Zdaje się go pod koniec maja. Jak pisze „Gazeta Wyborcza”, w 2022 roku do tego egzaminu przystąpiło 6150 dzieci z Ukrainy, które po 24 lutego 2022 roku podjęły naukę w polskich szkołach. Wyniki ich egzaminów były wyraźnie znacznie gorsze niż ich polskich rówieśników: średni wynik z polskiego wyniósł 22 procent, z matematyki 34, a z angielskiego 44. Dla porównania, średni wynik wszystkich uczniów, którzy zdawali egzaminy w 2022 roku: 60 procent – język polski, 57 – matematyka i 67 – język angielski.
Organizacje społeczne i pedagogiczne zaapelowały o zwolnienie uczniów z Ukrainy z obowiązku egzaminu ósmoklasisty. Jednak takie zmiany nie nastąpiły. Aby móc kontynuować naukę w polskich szkołach średnich, uczniowie z Ukrainy nadal będą musieli zdawać egzaminy po ukończeniu ósmej klasy. Jednak osobom, które w tym roku rozpoczęły naukę w Polsce, przysługiwały określone ulgi (oddzielne arkusze egzaminacyjne z objaśnieniami zadań w języku ukraińskim, wydłużony czas pisania egzaminu, prawo do korzystania ze słownika, pomoc tłumacza lub psychologa itp.). W tym celu konieczne było uprzednie złożenie wniosku, że dziecko potrzebuje specjalnych warunków do przystąpienia do egzaminu.
Centralna Komisja Egzaminacyjna (CKE) poinformowała, że w 2023 roku do egzaminu ósmoklasisty przystąpiło 14,5 tysiąca obywateli Ukrainy. Rezultaty tych egzaminów będą znane 3 lipca.
Edukacja ponadpodstawowa w Polsce. Wstęp do szkół średnich.
Wyniki egzaminu ósmoklasisty, a także oceny na świadectwie mają wpływ na to, gdzie uczeń pójdzie się uczyć po ukończeniu ósmej klasy. Ukraińscy uczniowie, którzy ukończyli ósmą klasę w Polsce, wchodzą do szkół średnich na takich samych zasadach jak uczniowie polscy. Ukraińscy uczniowie, którzy w Ukrainie ukończyli 9 klasę mogą, osobiście lub zdalnie, składać dokumenty i zapisać do szkół średnich na podstawie tego, że nauka w Polsce jest obowiązkowa do 18 roku życia. Biorąc pod uwagę, że tacy uczniowie nie uzyskali wykształcenia podstawowego w polskim systemie, ich przyjęcie do szkół ponadpodstawowych będzie wyglądało nieco inaczej (więcej o tym poniżej).
W Polsce jest kilka rodzajów szkół ponadpodstawowych:
Liceum ogólnokształcące (LO) – w którym nauka trwa cztery lata. Klasy w liceum odróżniają się profilem – pogłębioną nauką niektórych przedmiotów. Niektóre placówki tego typu oferują naukę częściowo lub całkowicie w języku obcym oraz dają możliwość zdawania dodatkowych egzaminów na świadectwo znajomości języka obcego lub międzynarodowej matury.
Technikum (Т) obejmuje pięcioletnie nauczanie, daje możliwość zdobycia wykształcenia średniego wraz z zawodowymi kwalifikacjami. Absolwenci techników mogą kontynuować naukę na uczelniach wyższych, w szkołach policealnych lub podjąć pracę.
Szkoła branżowa I stopnia (SB I): daje możliwość zdobycia kwalifikacji w wybranym zawodzie, kształcenie trwa tu trzy lata. Po niej można iść do szkoły branżowej II stopnia (SB II), w której uzupełnia się kształcenie zawodowe przez dwa lata.
Możliwość przyjęcia do jednej lub drugiej placówki edukacyjnej zależy od liczby punktów, które uczniowie otrzymują na koniec 8 klasy. Punkty naliczane są na podstawie wyników egzaminu, które uczeń zdaje po 8 klasie oraz ocen na świadectwie. Punkty ze świadectwa i z egzaminu sumują się – maksymalna liczba punktów, jaką uczeń może uzyskać to 200.
W Polsce harmonogramy rekrutacji do szkół średnich są tak skonstruowane, że ósmoklasiści muszą wybrać potencjalną szkołę ponadpodstawową i ubiegać się o przyjęcie, zanim dowiedzą się, ile punktów otrzymali.
W tym roku zapisy do liceów, techników i szkół branżowych ruszyły 15 maja. Uczniowie musieli sporządzić listę preferencji (listę placówek edukacyjnych), do których potencjalnie mogliby lub chcieli się zapisać. Kolejnym krokiem jest złożenie wniosku o przyjęcie do szkoły „pierwszego wyboru”. Ten etap zakończył się 19 czerwca. W najbliższych dniach poznamy wyniki ocen na świadectwie, a później – wyniki egzaminów. Dopiero wtedy okaże się, czy ósmoklasista miał wystarczającą liczbę punktów, aby dostać się do tak zwanej szkoły pierwszego wyboru. Uczniowie, którzy zgłosili się do szkoły pierwszego wyboru, ale z różnych powodów nie przeszli selekcji, mogą zmienić szkołę i zgłosić się do następnej placówki z listy preferencji.
Uczniowie, którzy z różnych przyczyn nie zdążyli złożyć dokumentów w okresie od 15 maja do 19 lipca i tym samym nie dostali się do naboru głównego do szkół średnich, mogą złożyć dokumenty w drugim dodatkowym etapie (rekrutacja uzupełniająca). Jest to orientacyjnie koniec lipca – początek sierpnia. W zależności od województwa, terminy rekrutacji mogą różnić się o kilka dni. Jeśli uczniowi nie udało się zapisać na tych warunkach, należy kontaktować się ze szkołami ponadpodstawowymi pod koniec sierpnia, kiedy znane będą informacje o ostatnich wolnych miejscach.
Należy pamiętać, że choć w większości szkół średnich głównym wyznacznikiem przyjęcia jest liczba punktów, to w niektórych placówkach konieczne będzie zdanie dodatkowych egzaminów, przejścia rozmów kwalifikacyjnych czy testów. Szczególnie dotyczy to szkół artystycznych (liceów plastycznych), muzycznych, sportowych, dwujęzycznych, wojskowych szkół średnich. Ponadto niektóre placówki edukacyjne będą wymagać zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia dziecka. Należy o to wcześniej zadbać.
Warto w tym miejscu powrócić do kwestii przyjmowania do szkół średnich w Polsce uczniów z Ukrainy, którzy ukończyli 9 klasę według systemu ukraińskiego. To właśnie podczas dwóch dodatkowych etapów rekrutacji (koniec lipca – początek sierpnia i koniec sierpnia) mają oni największe szanse na przyjęcie. W takich przypadkach należy skontaktować się bezpośrednio ze szkołą i osobiście napisać wniosek o przyjęcie. Jeżeli szkoła, z tego czy innego powodu, odmówiła przyjęcia ucznia należy poprosić o pisemną odmowę (przyczyna odmowy musi być wskazana w dokumencie). Po otrzymaniu takiego dokumentu należy skontaktować się z miejskim wydziałem edukacji. Tam uczeń powinien znaleźć inną placówkę edukacyjną do dalszej nauki.
Zarejestrować się, wybrać placówki edukacyjne i złożyć podanie do najbardziej pożądanej szkoły – szkoły „pierwszego wyboru” można za pomocą elektronicznego systemu. W takim przypadku wniosek o przyjęcie musi być podpisany podpisem elektronicznym za pośrednictwem Profilu zaufanego. Wniosek można złożyć także w formie papierowej osobiście w szkole. W zależności od województwa, lista preferencji (liczba potencjalnych placówek) może wahać się od 3 do dowolnej liczby.
Po ukończeniu szkoły średniej uczniowie przystępują do matury/egzaminu maturalnego, który ma charakter ogólnopolski i odbywa się jednocześnie we wszystkich szkołach w Polsce w maju. Nie jest to obowiązkowe, ale wynik tego egzaminu jest dla absolwentów polskich szkół średnich warunkiem kontynuacji nauki na wyższych uczelniach.
Dzieci z Ukrainy poza polskim systemem edukacji
Dane Ministerstwa Edukacji i Nauki dotyczące liczby uczniów z Ukrainy, którzy przybyli do Polski po rozpoczęciu wojny na pełną skalę nie uwzględniają wszystkich dzieci i młodzieży przybyłych z Ukrainy po 24 lutego ubiegłego roku. Uczniowie, którzy uczą się zdalnie w ukraińskiej szkole, mają prawo do tego, aby nie uczęszczać do polskich placówek edukacyjnych. Wystarczy, aby rodzice lub opiekunowie takiego dziecka złożyli do jednostki samorządowej, w miejscu zamieszkania w Polsce, wniosek o kontynuowanie nauki w systemie edukacji Ukrainy.
Według przybliżonych szacunków takich dzieci jest w Polsce około 200 tysięcy. Więcej o tym, dlaczego ukraińscy wojenni uchodźcy wybierają opcję ukraińskiej edukacji na odległość – w naszym tekście Ukraińskie dzieci nie uczęszczają do polskich szkół. Polskie władze chcą to zmienić, ale w wielu przypadkach rodzice nie chcą rezygnować z nauki w Ukrainie
Coraz częściej słychać natomiast głosy o pozostawieniu możliwości kształcenia na odległość tylko uczniom starszych klas ukraińskich szkół. Jednocześnie, akcentuje się potrzebę uczęszczania przez młodsze dzieci do uczęszczania do placówek edukacyjnych w Polsce. Wśród argumentów przemawiających za tą opcją wymienia się szybszą adaptację w kraju, integrację z rówieśnikami, naukę języka.
Jak zapisać dziecko do polskiej szkoły?
Zgodnie z polskim ustawodawstwem, dzieci i młodzież z Ukrainy oraz inne dzieci – cudzoziemcy w szkolnym wieku (7-18 lat) przyjmowane są do szkół oraz objęte opieką i nauką na takich samych zasadach jak obywatele Polski. Placówki edukacyjne w Polsce mogą być państwowe (publiczne) lub prywatne. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna.
Aby zapisać dziecko do polskiej szkoły należy złożyć wniosek do dyrektora szkoły. Szkoły podstawowe i średnie przyjmują uczniów na podstawie miejsca zamieszkania, w miarę wolnych miejsc. Rodzice dziecka z zagranicy, którzy nie mogą znaleźć w miejscu zamieszkania szkoły z wolnymi miejscami, mogą zwrócić się do organu prowadzącego szkołę (np. wydziału edukacji gminy lub powiatu) z prośbą o wskazanie szkoły, w której takie miejsca są dostępne.
Klasę, w której kontynuuje się naukę ustala się na podstawie zaświadczeń wystawionych przez szkołę za granicą, a w przypadku ich braku – na podstawie oświadczenia rodziców o liczbie lat nauki za granicą. W przypadku tych dokumentów nie jest wymagane tłumaczenie przysięgłe. Rodzice dziecka mogą zwrócić się do dyrektora o zapisanie dziecka do klasy niższej niż wynika to z liczby ukończonych lat szkolnych, na przykład ze względu na wiek dziecka.
Rekrutacja do przedszkola na nowy rok odbywa się wiosną. Poza tymi terminami przedszkola przyjmują dzieci w miarę wolnych miejsc.
Czy nieznajomość języka polskiego jest przeszkodą do nauki w szkole?
Nieznajomość języka polskiego przez dziecko w polskim szkolnictwie formalnie nie stanowi przeszkody w przyjęciu do placówki. Ukraińscy uchodźcy mogą samodzielnie wybrać, w jakim systemie edukacji szkolnej (polskim czy ukraińskim) kontynuować naukę, warto jednak pamiętać, że polskie placówki muszą organizować dodatkowe, bezpłatne, trwające 24 miesiące lekcje języka polskiego dla uczniów, którzy nie posiadają wystarczającej znajomości języka polskiego (zajęcia mogą być również prowadzone w grupach międzyszkolnych). Szkoły mogą tworzyć specjalne oddziały przygotowawcze lub organizować dodatkowe zajęcia z nauczanych przedmiotów.
Klasy przygotowawcze dla uczniów, którzy przybyli z zagranicy i słabo lub wcale nie znają języka polskiego, mogą być tworzone zarówno w szkołach publicznych, jak i prywatnych. Kształcenie w oddziale przygotowawczym trwa, co do zasady, jeden rok szkolny, może być jednak skrócone lub przedłużone, nie dłużej jednak niż o jeden rok szkolny.
Konsultacje dotyczące edukacji w Polsce
Jeśli rodzice lub dzieci z Ukrainy mają trudności z orientacją w polskim systemie edukacji, mogą zasięgnąć porady specjalistów. Do takich ośrodków należy punkt konsultacyjny Ukraińskiego Domu w Warszawie (ul. Andersa 29). Od niedawna specjaliści ośrodka prowadzą konsultacje dotyczące problematyki szkolnictwa średniego w Polsce. Aby umówić się na taką konsultację należy wypełnić ankietę. Następnie skontaktujemy się z zainteresowaną osobą, w celu ustalenia dogodnego terminu konsultacji. Z konsultantami można się kontaktować w godzinach od 10:00 do 18:00 w tygodniu (telefonicznie lub mailowo).
Od poniedziałku do piątku, w godzinach 9:00-17:00, działa infolinia dla ukraińskich uczniów, studentów i ich rodzin pod numerem +48 22 100 13 00. Infolinia jest inicjatywą Ministerstwa Edukacji i Nauki RP, UNICEF oraz Polskiego Centrum Pomocy Międzynarodowej. Pod wskazanym numerem wszyscy zainteresowani mogą uzyskać informacje o rozpoczęciu lub kontynuacji nauki w polskich szkołach i uczelniach. Informacje udzielane są w języku ukraińskim, rosyjskim i polskim.
O.K.
