Ukraińskie PEN i Sensor Media przygotowały wybór „100 książek, które pomogą zrozumieć Ukrainę”. Na liście znalazły się zarówno publikacje popularnonaukowe na temat historii, polityki i kultury Ukrainy, jak i beletrystyka, poezja i książki dla dzieci. „Nasz Wybór” dokonał przeglądu wybranych książek i wybrał te, które można przeczytać także po polsku. Publikujemy pierwszą część listy – literaturę faktu o Ukrainie wydaną w języku polskim.
Serhii Plokhy „Wrota Europy. Zrozumieć Ukrainę”
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Rok wydania: 2022
„Wrota Europy” Serhija Płohija to świetna książka dla tych, którzy dopiero zaczynają poznawać Ukrainę i jej historię. Praca profesora Harvardu opowiada historię ziem ukraińskich od czasów Herodota do wydarzeń współczesnych – Rewolucji Godności i początku rosyjskiej agresji. Autor skupia się na Ukrainie jako „bramie Europy” – kraju leżącym na granicy Europy i Azji, miejscu, które w swych dziejach wielokrotnie musiało bronić się przed zewnętrzną agresją. Jednocześnie ludność tych ziem miała możliwość ukształtowania własnej, odrębnej historii i kultury.
Serhij Płochij jest ukraińskim i amerykańskim historykiem, profesorem na Uniwersytecie Harvarda, dyrektorem Ukraińskiego Naukowego Instytutu przy Uniwersytecie Harvarda oraz autorem wielu prac na temat historii Ukrainy i Europy Wschodniej.
Serhii Plokhy „Rosja-Ukraina. Największe starcie XXI wieku”
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Rok wydania: 2024
Nowa książka historyka Serhija Płochija, w której odtwarza przebieg wojny rosyjsko-ukraińskiej. Autor przedstawia genezę i ewolucję konfliktu od rozpadu Imperium Rosyjskiego, poprzez powstanie i upadek ZSRR, aż po demokratyczne przemiany w Ukrainie. Opierając się na dziesięcioleciach badań i swojej wiedzy na temat regionu, Płochij twierdzi, że sprzeciw Ukrainy wobec Rosji oraz demonstracja jedności i siły Zachodu stanowią poważne wyzwanie dla mocarstwowych ambicji Putina i jeszcze bardziej polaryzują świat wzdłuż nowej osi.
Ołeksandr Myched „Zmieszam z węglem twoją krew. Zrozumieć ukraiński wschód”
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2023
Książka „Zmieszam z węglem twoją krew” powstała na podstawie półtorarocznych badań nad mitologią i historią tego regionu. Jako członek zespołu projektu „Metamiasto: Wschód”, realizowanego przez organizację pozarządową Garage Gang, Ołeksandr Myched odwiedził w 2016 roku sześć miast w obwodach donieckim i ługańskim: Kostiantynówkę, Bachmut, Pokrowsk, Dobropole, Łysyczańsk i Siwerskodonieck, gdzie rozmawiał ze zwykłymi mieszkańcami, górnikami, a także artystami i intelektualistami z tego regionu. Myched uzupełnia opowieści z teraźniejszości opowieściami z przeszłości – książka jest wypełniona materiałami archiwalnymi i badaniami naukowymi dotyczącymi tworzenia kopalń i fabryk oraz generalnie – rozwoju regionu. Wszystko to odkrywa ukraiński Wschód z nieznanej (lub niezauważonej i zapomnianej) strony – Ołeksandr przypomina o wolnościowej naturze regionu, mającej swoje korzenie w Kozakach, a także o europejskim charakterze tutejszych miast, do których rozwoju przyczynili się imigranci z Walii, na przykład założyciel Doniecka John Hughes, czy z Belgii.
Ołeksandr Myched – ukraiński pisarz, członek Ukraińskiego PEN Clubu. Autor 9 książek, w tym powszechnie znanych „Zmieszam z węglem twoją krew”, „Kryptonim dla Hioba. Kroniki inwazji” i „Kotyk, piwnyk, szafka”. Uczestnik rezydencji literackich w Finlandii, USA, Francji, Islandii i Łotwie. Mieszka w Kijowie. Od początku pełnoskalowej inwazji rosyjskiej służy w Siłach Zbrojnych Ukrainy.
Ołeksandr Myched „Kryptonim dla Hioba. Kroniki inwazji”
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2024
Ołeksandr Myched rozpoczął pisanie książki „Kryptonim dla Hioba” pierwszego dnia pełnowymiarowej inwazji, która rozpoczęła się w ósmym roku wojny rosyjsko-ukraińskiej. Autor pracował nad książką przez trzynaście miesięcy, opisując to, co przeżywał z żoną i rodzicami, którzy podczas okupacji przez prawie trzy tygodnie przebywali w Buczy. Pisze o tym, jak się zmieniamy, jak nasz codzienny język staje się językiem wojny, jak niegdyś zwyczajne i ważne rzeczy powodują ból, a o pewnych uczuciach i emocjach chcemy zapomnieć, ale jednocześnie zapamiętać na zawsze.
Lubelskie wydawnictwo Warsztaty Kultury planuje wkrótce wydanie polskiego tłumaczenia książki „Kotyk, piwnyk, szafka”.
Anne Applebaum „Czerwony głód”
Wydawnictwo: Agora
Rok wydania: 2018
Opowieść o tle i przebiegu jednej z największych tragedii w Europie – Wielkiego Głodu w latach 1932-1933, autorstwa polsko-amerykańskiej badaczki i dziennikarki Anne Applebaum. W tej książce przekonująco obnaża zbrodniczą politykę Stalina i dowodzi, że ponad trzy miliony głodujących ukraińskich chłopów zmarło nie dlatego, że stali się przypadkowymi ofiarami nieudolnej polityki, lecz dlatego, że państwo celowo postawiło sobie za cel ich zamordowanie.
„Zauważyłam, że Stalin na początku lat 30. miał jakąś obsesję na punkcie chłopstwa. Stalin cały czas bał się, że powtórzy się polsko-ukraiński sojusz przeciwko Moskwie. Cały czas pamiętał ukraińską rewolucję. Motywacją Stalina było zniszczenie całego ruchu narodowego Ukraińców, ducha chłopskiego na zawsze” – mówiła autorka podczas prezentacji polskiego tłumaczenia książki w 2018 roku.
Anne Applebaum jest amerykańską dziennikarką, historyczką, pisarką i laureatką Nagrody Pulitzera. Jest profesorem wizytującą w London School of Economics. Pracowała dla takich wydawnictw jak The Economist, The Spectator i The Washington Post. Obecnie mieszka w Warszawie. Jej bibliografia to między innymi „Za żelazną kurtyną. Ujarzmienie Europy Wschodniej 1944-1956”, „Zmierzch demokracji. Zwodniczy powab autorytaryzmu”, „Gułag”.
To może zainteresować: Wielki Głód w Ukrainie. Jak Polacy dołączają do zachowania pamięci o tej tragedii?
Timothy Snyder „Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem”
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Rok wydania: 2018
Książka poświęcona narodom, które padły ofiarą reżimów Józefa Stalina i Adolfa Hitlera w latach 1933-1945. Według autora jest to „historia politycznego masowego mordu. 14 milionów było ofiarami sowieckiej lub nazistowskiej polityki eksterminacyjnej – a często wspólnych działań Związku Radzieckiego i nazistowskich Niemiec – ale w żadnym wypadku nie były ofiarami działań wojennych między nimi”.
Timothy Snyder jest amerykańskim historykiem i pisarzem. Profesor na Uniwersytecie Yale. Specjalista w zakresie historii Europy Wschodniej, między innymi historii Ukrainy, Polski i Rosji. Interesuje się głównie historią XX wieku. Badacz nacjonalizmu, totalitaryzmu i Holokaustu. Aktywnie wspiera Ukrainę w jej walce z agresją rosyjską. Niedawno z polskim dziennikarzem Sławomirem Sierakowskim zainicjował zbiórkę środków na zakup wojskowych pojazdów medycznych dla Ukrainy. Zbiórka do tej pory zebrała już w Polsce i USA ponad 5 milionów złotych.
Timothy Snyder „Czarna ziemia. Holokaust jako ostrzeżenie”
Wydawnictwo: Znak Horyzont
Rok wydania: 2015
Wnikliwe studium historyka Timothy’ego Snydera, które rzuca nowe światło na historię Holokaustu. Holokaust pojawił się w wyobraźni Hitlera jako strategia mająca na celu, poprzez eliminację Żydów, przywrócenie równowagi na planecie i uzyskanie zasobów, których Niemcy potrzebowali. Taki scenariusz mógłby się zrealizować jedynie w przypadku całkowitego zniszczenia przez Niemcy innych państw. Dlatego celem Hitlera było prowadzenie wojny kolonialnej w samej Europie. W strefach bezpaństwowości prawie wszyscy Żydzi zginęli. Rozważając nad lekcją Holokaustu, autor „Czarnej Ziemi” konkluduje: „nie zrozumieliśmy teraźniejszości i naraziliśmy przyszłość na niebezpieczeństwo. Na początku nowego stulecia musimy spojrzeć wstecz na początek przeszłości: walce o zasoby i kryzysowi żywnościowemu towarzyszą ideologiczne wyzwania dla porządku świata. Więc Holokaust to nie tylko historia, ale także ostrzeżenie”.
Andrii Portnov „Polska i Ukraina: wspólna historia, asymetryczna pamięć”
Wydawnictwo: PAN
Rok wydania: 2023
Z polskim wydaniem książki można zaznajomić się pod tym linkiem.
„Polska i Ukraina: wspólna historia, asymetryczna pamięć” to popularnonaukowe opracowanie o charakterze przeglądowym, poświęcone stosunkom ukraińsko-polskim od średniowiecza do czasów współczesnych. „Autor podsumowuje dorobek historiograficzny i przedstawia własne wnioski na temat charakteru Rzeczpospolitej i jej miejsca w dziejach Ukrainy, współczesnych projektów narodowych Polski i Ukrainy, kontrowersyjnych i tragicznych doświadczeń okresu międzywojennego i II wojny światowej, kształtowania się nowego modelu porozumienia polsko-ukraińskiego i wyzwań stojących przed współczesną Europą” – czytamy w opisie książki.
Andrij Portnow – profesor historii Ukrainy na Uniwersytecie Europejskim Viadrina (Frankfurt nad Odrą). Od 2023 roku jest dyrektorem Centrum Studiów Polskich i Ukraińskich Viadrina (Viadrina Center of Polish and Ukrainian Studies). Autor ponad 200 publikacji naukowych w języku ukraińskim, angielskim, niemieckim, polskim, z których część została przetłumaczona miedzy innymi na francuski, czeski, bułgarski, japoński.
Ola Hnatiuk „Odwaga i strach”
Wydawnictwo: KEW
Rok wydania: 2015
„Odwaga i strach” to książka skupiająca się na życiu inteligencji Lwowa w okresie okupacji (sowieckiej i niemieckiej), czystek, Holokaustu, a także na życiu w okresie powojennym. Bohaterami badania są nauczyciele, pisarze, artyści i muzycy. Życie w okupowanym mieście opisane jest z perspektywy historii osobistych. Główny nacisk położono na zachowanie ludzi w obliczu zagrożenia śmiercią. Jednocześnie ukazane są losy inteligencji polskiej, ukraińskiej i żydowskiej oraz skomplikowane relacje między nimi, rozmaite przejawy solidarności i wrogości, oparte na odwadze i strachu. Książka zdobyła Grand Prix XXII Forum Wydawców we Lwowie.
Ola Hnatiuk – polska badaczka ukrainistyki, tłumaczka i popularyzatorka literatury ukraińskiej, pracownik Instytutu Slawistyki Polskiej Akademii Nauk, profesor Narodowego Uniwersytetu „Akademia Kijowsko-Mohylańska”, prezeska Towarzystwa Krzewienia Kultury Ukraińskiej w Polsce i Języka Polskiego na Ukrainie.
Marci Shore „Ukraińska noc”
Wydawnictwo: Nie-Fikcja
Rok wydania: 2018
Zachód postrzegał Rewolucję Godności i wojnę na wschodniej Ukrainie jako jeden z epizodów polityki światowej. Dla Ukraińców były to wyzwania, które pokazały światu cywilizacyjny wybór Ukrainy. Książka Marci Shore – badaczki historii współczesnej Europy Wschodniej na Uniwersytecie Yale, oparta jest na historiach aktywistów i żołnierzy, rodziców i dzieci, a także ukazuje konteksty ich własnych interpretacji doświadczeń i wizji przyszłości Ukrainy.
Marci Shore to amerykańska historyczka, badaczka historii Europy Wschodniej i profesorka historii intelektualnej Europy na Uniwersytecie Yale.
Stanisław Asiejew „Świetlana droga. Obóz koncentracyjny w Doniecku”
Wydawnictwo: KEW
Rok wydania: 2022
„Świetlana droga. Obóz koncentracyjny w Doniecku” opowiada historię dwuletniego pobytu Stanisława Asiejewa w tajnym więzieniu „Izolacja” w Doniecku, które bojownicy organizacji terrorystycznej „Doniecka Republika Ludowa” przekształcili w obóz koncentracyjny.
Stanisław Asiejew to ukraiński pisarz, dziennikarz i bloger, członek ukraińskiego PEN-u, założyciel fundacji zajmującej się poszukiwaniem zbrodniarzy wojennych (Justice Initiative Fund – JIF). Pod pseudonimem Stanisław Wasin pracował jako dziennikarz w okupowanym Doniecku. Pisał artykuły dla kilku ukraińskich mediów i publikował bloga na Facebooku, który miał około 5 tysięcy subskrybentów. Na te materiały, jako na źródło informacji o życiu w okupowanych miastach, powoływały się dziesiątki mediów. Porwany 11 maja 2017 roku i przetrzymywany w niewoli przez prorosyjską organizację terrorystyczną „DRL” do 29 grudnia 2019 roku. Spędził 962 dni w tajnym więzieniu „Izolacja”, które zostało zamienione w obóz koncentracyjny i do którego wstępu nie ma żadna organizacja praw człowieka. Asiejew był świadkiem katowania, tortur, gwałtów, presji psychologicznej i pracy przymusowej, o czym pisze w swoich książkach.
Artem Czech „Punkt zerowy”
Wydawnictwo: Warsztaty Kultury w Lublinie
Rok wydania: 2019
„Punkt zerowy” to zbiór prozy dokumentalnej Artema Czecha, opisujący dziesięć miesięcy służby w szeregach Sił Zbrojnych Ukrainy w latach 2015–2016. Bohater zdaje sobie sprawę, że przeszłość na zawsze pozostaje za nami, a dla niego, jego rodziny i wszystkich, którzy wyruszyli z nim na szkolenie, na poligon, a następnie do strefy Operacji Antyterrorystycznej, zaczyna się nowa rzeczywistość. W 2019 roku polskie tłumaczenie zbioru znalazło się na krótkiej liście nominowanych do Nagrody Ryszarda Kapuścińskiego – nagrody przyznawanej za książki-reportaże, które poruszają ważne współczesne problemy, zachęcają do refleksji i pogłębiają wiedzę o świecie innych kultur.
Artem Czech (Artem Czerednyk) – ukraiński pisarz i dziennikarz. Autor wielu powieści, utworów autobiograficznych i prozy dokumentalnej. W latach 2015-2016 służył w szeregach Sił Zbrojnych Ukrainy, a wraz z rozpoczęciem pełnowymiarowej inwazji powrócił do armii.
Książki bonusy
Pełna lista PEN liczy 100 książek, wśród nich 43 poświęcone są historii, polityce i kulturze Ukrainy. Niestety, nie wszystkie pozycje mają polskie tłumaczenie, ale na liście znajduje się kilku autorów, których dzieła można przeczytać po polsku. I choć nie są to te same publikacje, które proponuje PEN, to również mogą pomóc lepiej zrozumieć historię i teraźniejszość Ukrainy.
Paul Robert Magocsi „Historia Ukrainy. Ziemia i ludzie”
Wydawnictwo: Księgarnia Akademicka
Rok wydania: 2018
Najważniejszą pracą Magocsiego poświęconą studiom ukrainoznawczym jest jego książka „Historia Ukrainy. Ziemia i ludzie”. Zamiast opisywać naród ukraiński od czasów starożytnych do współczesności, jak to robiło wielu ukraińskich historyków (Orest Subtelny, Mychajło Hruszewski, Serhij Jekelczyk i inni), Magocsi wziął za podstawę nie naród ukraiński (gdziekolwiek by on mieszkał), lecz terytorium geograficzne Ukrainy w jej współczesnych granicach i opisał historyczne koleje losu wszystkich narodów, które zamieszkiwały i zamieszkują to terytorium. Kultura ukraińska jest rozpatrywana w perspektywie wielokulturowości, a więc jako ukraińskie nie jest traktowane to, co jest ukraińskie ze względu na swoje podstawowe cechy (wytworzone w języku ukraińskim itp.), lecz to, co stworzono na terytorium Ukrainy. Oznacza to, że zgodnie z wielokulturową historią Magocsiego Mykoła Gogol i Szolem Alejchem są pisarzami ukraińskimi, ponieważ urodzili się na terytorium obecnej Ukrainy.
Paul Robert Magocsi jest amerykańskim i kanadyjskim historykiem pochodzenia węgiersko-karpatorusińskiego. Od 1980 roku pracuje w Katedrze Studiów Ukraińskich im. Johna Yaremki na Uniwersytecie w Toronto. Zainteresowania naukowe Magocsiego obejmują historię Ukrainy, badania nad Rusinami jako odrębnym narodem i ideologię politycznego rusiństwa.
„Zwrotnik Ukraina” pod redakcją Jurija Andruchowycza
Wydawnictwo: Czarne
Rok wydania: 2014
Zbiór esejów, reportaży i studiów socjologicznych. Dzięki różnorodności perspektyw polski czytelnik ma możliwość spojrzenia na Majdan z dystansu. W zbiorze znajdują się prace zarówno ukraińskich autorów – Kateryny Miszczenko, Jurija Prochaśko, jak i badaczy zagranicznych – Timothy’ego Snydera, Martina Pollaka, Andrzeja Stasiuka.
Przygotowała Anastazja Werchowecka
Źródło: PEN Ukraine