Polska jest jednym ze światowych liderów pod względem liczby ośrodków studiów ukrainoznawczych. Na polskich uczelniach działają wydziały, na których jest wykładany i badany ukraiński język, literatura, kultura, historia, polityka i relacje polsko-ukraińskie. W kraju działa także kilka ośrodków analitycznych, które choć nie zajmują się bezpośrednio działalnością edukacyjną, to prowadzą badania związane z Ukrainą, organizują debaty, programy wymiany, a nawet publikują przekłady literatury ukraińskiej.
Studia ukrainoznawcze na świecie
W 2022 roku Instytut Ukraiński opublikował opracowanie, w którym opisuje historię i kierunki pracy instytucji edukacyjnych i naukowych na świecie zajmujących się badaniem Ukrainy, jej języka, historii, procesów społecznych i tym podobnych. Instytut skatalogował w jednym miejscu uniwersyteckie programy edukacyjne zarówno ze studiów czysto ukraińskich, jak i ze studiów regionalnych, w ramach których badana jest Ukraina (np. studia nad krajami postradzieckimi, studia nad Europą Wschodnią), a także państwowe i niezależne ośrodki analityczne, które zajmują się badaniem Ukrainy.
Według stanu na 2022 rok, na świecie funkcjonowało 91 ośrodków studiów czysto ukraińskich, 73 ośrodki studiów regionalnych ze studiami nad Ukrainą i 5 ośrodków studiów krymskotatarskich. Najwięcej ośrodków skupionych jest w Kanadzie, USA, Polsce i Niemczech. Pojawienie się ukraińskich ośrodków badawczych za granicą jest bezpośrednio związane z ukraińską emigracją w XX wieku.
Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę w dniu 24 lutego 2022 roku zwiększyła zainteresowanie światowej społeczności nie tylko Ukrainą, ale także ukraińskim językiem, kulturą i historią. Według Instytutu Ukraińskiego, we wrześniu 2022 roku zachodnie uczelnie odnotowały znaczny wzrost liczby studentów pierwszego roku, którzy wybrali naukę języka ukraińskiego lub polskiego, w zestawieniu ze znacznym spadkiem zainteresowania językiem rosyjskim w porównaniu do poprzedniego roku (z 30 do 50 %).
Ukraińskie studia w Polsce
Polska jest jednym ze światowych liderów pod względem liczby ukraińskich studiów – działa tu 6 ośrodków studiów czysto ukraińskich i 14 ośrodków studiów ukraińskich w ramach studiów regionalnych. Jak wyjaśniono w opracowaniu, taka popularność ukrainistyki w Polsce związana jest ze wspólnymi doświadczeniami historycznymi i stosunkowym priorytetową pozycją Ukrainy w polityce zagranicznej, zwłaszcza tej „wschodniej”, współczesnej Rzeczypospolitej. Niektóre ośrodki studiów ukraińskich zaczęły powstawać w połowie XX wieku, zdecydowana większość – po uzyskaniu przez Ukrainę niepodległości. Praktycznie wszystkie ukraińskie studia w Polsce mają bliskie, długotrwałe relacje i współpracę z uczelniami i ośrodkami badawczymi w Ukrainie.
Katedra Ukranistyki Uniwersytetu Warszawskiego
Jeden z najstarszych ośrodków ukrainistycznych za granicą – katedra powstała na Wydziale Lingwistyki Stosowanej w 1953 roku. Od tego czasu Katedra nieprzerwanie kształci specjalistów na poziomie licencjackim i magisterskim, zajmuje się pracę naukową. Wydaje między innymi dwa czasopisma: „Studia Ucrainica Varsoviensia” i „Studia Polsko-Ukraińskie”.
Więcej o pracy Katedry Ukrainistyki Uniwersytetu Warszawskiego czytajcie w rozmowie z jej kierowniczką Katarzyną Jakubowską – Krawczyk.
Katedra Studiów Interkulturowych Europy Środkowo – Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego
Katedra działa na Wydziale Lingwistyki Stosowanej od 2001 roku i oferuje studia licencjackie i magisterskie w zakresie studiów Europy Wschodniej z praktyczną nauką wybranego języka (w tym ukraińskiego) oraz wyjazdami studyjnymi do wybranego kraju regionu.
Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego
Badawczo – dydaktyczny ośrodek Studium Europy Wschodniej powstał w 1990 roku i od tego czasu oferuje programy edukacyjne na poziomie licencjackim, magisterskim i podyplomowym. Centrum zajmuje się wieloaspektowymi badaniami krajów regionu Europy Wschodniej i Środkowej (między innymi Ukrainy), Azji Środkowej, Kaukazu i Bałkanów. Ośrodek organizuje konferencje, coroczne szkoły letnie i zimowe, publikuje kilka czasopism naukowych oraz serię monografii poświęconych krajom regionu. Ponadto, każdego roku kandydaci z Ukrainy i innych krajów regionu mogą otrzymać stypendium na studia magisterskie „Studia Wschodnie” lub otrzymać stypendium dla młodych naukowców od Prezydenta RP.
Katedra Ukrainistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego
Założona w 1990 roku. Prowadzi studia licencjackie i magisterskie z filologii ukraińskiej.
Zakład Studiów Polsko-Ukraińskich Uniwersytetu Jagiellońskiego
Powstał w 2005 roku jako Instytut Rosji i Europy Wschodniej, a w 2021 roku został przekształcony w Zakład Studiów Polsko-Ukraińskich. Obecnie licencjaci i magistrowie tego zakładu skupiają się na studiowaniu nauk politycznych, administracji publicznej, historii i współczesności stosunków polsko-ukraińskich w kontekście regionalnym i ogólnoeuropejskim, a także uczą się języka ukraińskiego.
Ukrainistyka na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Wydział Filologiczny Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie oferuje studia z filologii ukraińskiej na poziomie licencjackim i magisterskim. Studia ukrainistyczne istnieją na uczelni od 1993 roku.
Centrum Europy Wschodniej Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie
Otwarte w 2011 roku Centrum bada procesy zachodzące w regionie w kontekście geograficznym, politycznym, historycznym i cywilizacyjnym, prowadzi działalność analityczną, współorganizuje konferencje, wydaje magazyn „Wschód Europy” oraz organizuje szkoły letnie dla ukraińskich studentów. Centrum de facto stało się następcą bardziej ambitnego projektu – Europejskiego Kolegium Polskich i Ukraińskich Uniwersytetów, które w latach 2000-2011 działało w Lublinie jako polsko-ukraińska placówka edukacyjno-badawcza (w skład kolegium wchodziły wówczas UMCS, Katolicki Uniwersytet Lubelski im. Jana Pawła II, Kijowski Narodowy Uniwersytet im. Tarasa Szewczenki, Lwowski Narodowy Uniwersytet im. Iwana Franka i Narodowy Uniwersytet „Akademia Kijowsko-Mohylańska”).
Katedra Literatury Rosyjskiej, Ukraińskiej i Białoruskiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II
Katedra działa w ramach Wydziału Humanistycznego i zajmuje się badaniami nad emigracyjną i współczesną literaturą ukraińską oraz związkami literatury polskiej między innymi z ukraińską.
Katedra Translatoryki i Języków Słowiańskich Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego im. Jana Pawła II
Katedra zajmuje się badaniem praktyk translatorskich na język ukraiński, a także metod nauczania, między innymi języka ukraińskiego jako obcego. Oferuje swoim studentom programy nauczania z zakresu lingwistyki stosowanej z nauką języka angielskiego i ukraińskiego.
Katedra Ukrainistyki Uniwersytetu Wrocławskiego
Katedra działa od 2001 roku i oferuje możliwość uzyskania tytułu licencjata lub magistra na kierunku język i polityka językowa, literatura i kultura Ukrainy. Od 2016 roku, co roku w kwietniu we Wrocławiu odbywa się duża studencko – doktorancka konferencja naukowa „O Ukrainie interdyscyplinarnej na Uniwersytecie Wrocławskim”. Każdego roku gromadzi ona kilkudziesięciu studentów i młodych badaczy z różnych dyscyplin, którzy prezentują własne badania naukowe, w różny sposób związane z Ukrainą.
Katedra Ukranistyki Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu
Utworzona w 1992 roku. Oprócz działalności dydaktycznej zajmuje się badaniami porównawczymi polsko-ukraińsko-rosyjskich relacji językowych i literackich, zjawiskami kulturowymi historycznej i współczesnej Ukrainy.
Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk
Instytut Slawistyki PAN powstał w 1954 roku i oferuje możliwość uzyskania dyplomu z językoznawstwa, literaturoznawstwa, kulturoznawstwa, historii, etnologii i socjologii w kontekście badań nad krajami słowiańskimi. Instytut od początku swojego istnienia utrzymywał bliskie kontakty z ukraińskimi naukowcami i ośrodkami badawczymi. Pełnoskalowa wojna przyczyniła się do rozszerzenia i pogłębienia tej współpracy.
Więcej o działalności Instytutu czytajcie w naszych materiałach „Ucząc języków tworzymy wspólnotę dwóch narodów”. Instytut Slawistyki Polskiej Akademii Nauk od półtora roku prowadzi bezpłatne kursy języka polskiego i ukraińskiego” oraz Humor czasów wojny, przygotowania do wstąpienia Ukrainy do Unii Europejskiej i Azowskie Dni Nauki Polskiej. Jak Instytut Slawistyki PAN realizuje projekty naukowe z udziałem ukraińskich badaczy
Południowo-Wschodni Instytut Naukowy w Przemyślu
Założony w 1990 roku. Koncentruje się głównie na relacjach polsko-ukraińskich w różnych okresach historycznych, problematyce mniejszości narodowych i religijnych w obu krajach. Instytut pod wieloletnim kierownictwem dr Stanisława Stępnia prowadzi działalność badawczą i wydawniczą: organizuje konferencje i seminaria naukowe, bada ukraińskie archiwa i ściśle współpracuje z ukraińskimi instytucjami badawczymi.
Podlaski Instytut Naukowy
Założony w 2017 roku Podlaski Instytut Naukowy jest instytucją naukowo – badawczą Ukraińców regionu Podlasia, która dokumentuje życie społeczności, popularyzuje wiedzę o regionie, organizuje życie naukowe, społeczne i kulturalne, wspiera zachowanie i rozwój kultury ukraińskiej.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych
Państwowa instytucja badawcza. Zajmuje się badaniami Ukrainy w kontekście nauk politycznych, stosunków międzynarodowych i bezpieczeństwa międzynarodowego.
Ośrodek Studiów Wschodnich
Pracuje od 1990 roku i zajmuje się badaniem krajów Europy Środkowo-Wschodniej, Kaukazu, Azji Środkowej i Bałkanów. Zajmuje się także polityką energetyczną UE, logistyką w krajach Europy Środkowo-Wschodniej oraz zagadnieniami bezpieczeństwa. W Centrum funkcjonuje grupa badawcza zajmująca się subregionem Ukraina – Białoruś – Mołdawia.
Instytut Europy Środkowej
Instytucja publiczna, która działa od 2018 roku i bada inicjatywy polityczne, gospodarcze i społeczne w Europie Środkowo-Wschodniej. Tematyką ukraińską w Instytucie zajmuje się Zespół Wschodni.
Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego
Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego (do 2022 roku Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia) jest instytucją państwową, działającą na podstawie ustawy Sejmu i pod nadzorem Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP. Jej głównym celem jest budowanie dialogu pomiędzy Polakami a narodami Europy Wschodniej: Ukraińcami, Białorusinami, Gruzinami, Mołdawianami, Rosjanami, a także innymi narodami Federacji Rosyjskiej. Oferuje ukraińskim badaczom udział w programach stypendialnych i szkołach.
Kolegium Europy Wschodniej
Kolegium Europy Wschodniej powstało we Wrocławiu w 2001 roku z inicjatywy znanego polskiego działacza społecznego i politycznego Jana Nowaka-Jeziorańskiego, a dziś nosi jego imię. KEW zajmuje się badaniami ukraińskimi w kontekście Europy Wschodniej w zakresie polityki, historii, kultury i literatury. Oprócz kierunku badawczego KEW organizuje dyskusje publiczne i konferencje naukowe (między innymi doroczną konferencję poświęconą polskiej polityce wschodniej), publikuje przekłady dzieł literatury ukraińskiej i wydaje dwa publicystyczne czasopisma, poświęcone aktualnej tematyce społeczno-politycznej (angielskojęzyczne „New Eastern Europe” z szerokim gronem czytelników na różnych kontynentach oraz „Nowa Europa Wschodnia” w języku polskim z naciskiem na czytelnika wewnętrznego), gdzie tematyka ukraińska jest zawsze w centrum uwagi.
Instytut Wolności
Instytut Wolności został utworzony w 2012 roku w Warszawie i ściśle poświęca swoją działalność tematyce ukraińskiej badając sytuację polityczną w Ukrainie (między innymi w kontekście wyborów prezydenckich w 2019 roku i szerszej analizy stosunków polsko-ukraińskich).
Z pełnym opracowaniem Instytutu Ukraińskiego można zapoznać się pod linkiem.
A.V.